Wat te zeggen als iemand overleden is?

Het kan iedereen overkomen

Leven en dood zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Situaties komen in ieders leven voor, ook in dat van jou en van je naaste.

Er kunnen situaties zijn waarbij het lastig is om de juiste woorden te raken. Ik wil het in het bijzonder hebben over een sterfgeval. Dit is niet altijd even gemakkelijk. Ik zal je een handje helpen om in deze situatie de ander daadwerkelijk tot steun te zijn, bekeken vanuit de praktijk.

Een onverwacht sterfgeval

Onlangs maakte ik een persoonlijk verlies mee. Geheel onverwacht kreeg ik te maken met een sterfgeval in mijn gezin. De eerste dagen werd ik letterlijk platgebeld vanuit alle hoeken.

Mijn messenger box bleef maar meldingen binnen krijgen en op het laatst moest ik mensen vragen om geen berichten te sturen omdat ik het niet aan kon om ze te lezen. Daarnaast draaide de postbode overuren met alle post naar ons adres toe. De rouwkaarten bleven maar binnen stromen en werkelijk iedereen betuigde zijn of haar medeleven.

Weet wat je zegt

Op deze kaarten stonden de fraaiste teksten vermeld en dat zette mij toch wel aan het denken. Zouden mensen wel beseffen wat ze eigenlijk schrijven en zouden ze ook weten hoe ze de ander daadwerkelijk kunnen helpen?

Omdat ik nu aan de andere kant van de lijn ben beland kan ik inmiddels vanuit ervaring schrijven hoe je omgaat met iemand die een verlies heeft meegemaakt. Het zijn korte en handige tips die eenvoudig te onthouden zijn.

Zeg alleen ‘ik weet wat je meemaakt’ wanneer je het ook echt weet

Een uitspraak die je regelmatig hoort bij een sterfgeval maar het is er niet een die je zomaar moet doen. Je kan alleen weten wat de ander doormaakt wanneer je er zelf doorheen bent gegaan.

Onthoud goed dat een kind verliezen wat anders is dan het overlijden van een huisdier. Een kind is geen cavia, kat of hond. Een kind is je eigen vlees en bloed en dat is heel wat anders.

Je hebt ook geen persoonlijk verlies meegemaakt wanneer een kennis van een goede vriendin van je een verlies ervoer in haar leven.

Je zegt dus alleen ‘ik weet wat je meemaakt’ wanneer je daadwerkelijk zelf een zelfde verlies hebt meegemaakt. Dat maakt je niet alleen een bondgenoot maar het schept ook een persoonlijke band. En die is belangrijk.

Wees er daadwerkelijk voor de ander

Dit gaat verder dan dat je op een kaartje schrijft ‘zeg het maar als ik wat voor je kan doen’. Dat is namelijk iets wat de ander niet snel zal doen wanneer de ergste storm een beetje is gaan liggen.

“Weet dat er een aantal stadia zijn waar iemand doorheen gaat”

De eerste fase is die van ontkenning, die zal je waarschijnlijk maar oppervlakkig meemaken. De tweede fase is die van de hectiek. Er moet een hoop worden geregeld rondom een verlies.

Terugdenkende aan de begrafenis van mijn zoon werd ik echt geleefd. De uitvaartondernemer, bloemen, broodjes en koffie, de verzekeringszaken, alles kwam op mij af.

De derde fase is die van de uitvaart zelf. En dan, daarna, ontstaat er een vacuüm. De ander belandt in de stilte. Jij moet nu kijken wanneer jij er daadwerkelijk voor de ander kan zijn. Ook dit zal ik voor je toelichten.

De eerste fase: ontkenning

Dit is het moment waarop het verlies nog rauw en vers is. Degene die een verlies heeft ervaren functioneert op de ‘automatische piloot’. Het lijkt of diegene jou niet nodig heeft, maar dit is slechts schijn.

’s Avonds in bed of op de bank slaat de wanhoop toe. Wees er juist dan voor iemand. Bak wat lekkers voor bij de koffie en ga bij diegene langs. Informeer kort of het uitkomt en stop even bij degene die rouwt. Je hoeft niks te zeggen, een arm om de schouders is genoeg.

De tweede fase: hectiek

Dit is het moment waarop de ander het razend druk heeft. Met van alles. Dit is een kans om er voor de ander te zijn. Kook of bak iets waarvan je weet dat de ander het lekker vindt en breng dit langs. Bij alle werkzaamheden schieten zaken als koken er gemakkelijk bij in. Breng het eten langs en informeer hoe het met diegene gaat.

Wees er ook dan. Ook hier geldt: kijk wat de ander aankan. Komen de tranen dat is niet erg. Er zijn is belangrijker dan woorden hebben.

De derde fase: de uitvaart zelf

In deze tijden mogen uitvaarten niet uitgebreid zijn. Informeer goed vooraf of je bij de rouwdienst aanwezig mag zijn in verband met het aantal gasten. Mag dit niet omdat er een beperkte ruimte is, wees er dan door bijvoorbeeld bloemen te laten bezorgen. Kijk hierbij vooraf of bloemen wel gewenst zijn.

Laat iets persoonlijks van je horen. Een bericht, een foto, een mooie herinnering; het zijn allemaal zaken die erg op prijs gesteld worden. Wees er. Je hoeft niets te zeggen maar wees gewoon aanwezig voor de ander. Wees een steun en toeverlaat en ook daarbij hoef je niets te zeggen.

De vierde fase: het vacuüm

Dit is het moment waarop het zaak is dat je er juist bent voor de ander. De persoon die een verlies heeft meegemaakt heeft wellicht een gezin met kinderen. Bedenk je goed dat de kinderen op hun eigen manier rouwen en dat ze vaak het gevoel hebben dat ze de ouder tot last zijn met hun verdriet. Dit is het moment om een kind even wat lucht en persoonlijke aandacht te geven.

Zeg niet ‘als je even rust wil haal ik je kind wel op’. Organiseer een leuk uitstapje waarbij je op pad gaat en kondig aan dat je het kind met je meeneemt. Ontzorg ook hier de ouders. Zorg voor het benodigde eten en drinken en een eventueel toegangskaartje.

Geef het kind de aandacht die het nodig heeft. Wees ook hier eventueel een luisterend oor. Juist jij, als buitenstaander, bent een veilige gesprekspersoon voor een kind. Praten tijdens een boswandeling of in de dierentuin gaat gemakkelijk en het kind kan weer een beetje opladen.

Mooie herinneringen

Wanneer de begrafenis achter de rug is zal degene die het verlies heeft ervaren waarschijnlijk behoefte hebben aan contact. Dit is hét moment om er voor de ander te zijn.

Veel nabestaanden hebben de laatste momenten van de overledene nog in hun geheugen gegrift staan. Dit is iets wat logisch is en waar men wellicht met jou over wil praten.

Na een aantal dagen zullen echter de mooie herinneringen naar boven komen. Wees ook in dit geval een goede gesprekspartner. Had je zelf een mooie foto van de overledene waar een verhaal bij hoort, neem deze mee. Door de mooie tijden en herinneringen naar boven te halen leeft de ander voort in jullie gedachten. Een beter idee is er niet.

Kijk ook gerust voor de tiende keer naar dezelfde foto die de ander jou toont en luister ook voor de tiende keer naar de mooie herinnering die erbij hoort. De ander heeft dit nodig en jij kan diegene helpen om door de periode van rouw heen te komen.

Blijf aanwezig

Dit is iets waarop de meeste rouwenden vastlopen. De aanloop is de eerste dagen heel groot maar na een paar weken blijft men alleen achter. Dit is iets waar ik je met klem op wil wijzen.

Ga niet over ‘tot de orde van de dag’ tenzij de ander aangeeft dat dit gewenst is. Wees er voor de ander, ook wanneer er maanden overheen zijn gegaan. Juist die aanwezigheid geeft troost en steun.

Een verlies verwerken is iets waar geen tijd aan verbonden is. Het kan een jaar duren of zelfs langer. Eenzaamheid na een overlijden is vreselijk en dat moet dan ook voorkomen worden. Een vriendschap die je opbouwt in deze periode heeft een zeer grote waarde.

Wees ook diegene die de ander meeneemt naar buiten en op pad. Zoals een mooi Engels gezegde luidt ‘a friend in need is a friend indeed’.