Schuldgevoel of egoïsme als je voor jezelf kiest?

10 maart 2020

Schuldgevoel of egoïsme als je voor jezelf kiest?

Voel jij je weleens schuldig? En hoe ga je er dan mee om? Dat zijn vragen waar veel mensen mee worstelen. Heeft schuldgevoel überhaupt wel een functie? Mensen voelen zich snel egoïstisch als ze voor zichzelf kiezen. Maar is dat wel zo? Of doe je anderen daarmee juist een dienst? Daar gaan we het in deze blog over hebben.

Om te beginnen, is het belangrijk je te realiseren dat er een belangrijk verschil is tussen egoïsme en egocentrisme. Iemand die egoïstisch is, verrijkt zichzelf ten koste van andere mensen. Wanneer je egocentrisch bent, zorg je goed voor jezelf en doordat je dat doet, profiteren anderen daar ook van mee. Op het moment dat je voor jezelf kiest, ben je dan egoïstisch? En hoe ga je dan om met het schuldgevoel dat je krijgt als je even jezelf op de eerste plaats zet?

Waarom voelen mensen zich schuldig?

Voordat we naar de oplossing gaan, is het goed om eens te kijken naar wat nu de functie is van schuldgevoel. In de religie speelt schuldgevoel een grote rol. “Door mijn schuld, door mijn grote schuld.” Als je gelovig bent opgevoed ken je deze woorden ongetwijfeld. Er zit een soort boetedoening in deze woorden. Veel mensen in Nederland zijn hiermee opgegroeid. Als je iets fout doet, dan is het jouw schuld.

Maar iets is pas echt jouw schuld wanneer je bewust anderen pijn doet. Je kunt jezelf dan gaan afvragen of je zorgvuldig hebt gehandeld. Als jij na een iets te gezellige middag met de nodige alcoholische versnaperingen achter je stuur stapt en een moeder met een kind van de fiets rijdt, is het wel degelijk jouw schuld. Je wist van tevoren dat je een risico liep, doordat je je concentratie en aandacht in het verkeer verliest als je wat gedronken hebt. Je bent de fout ingegaan en je snapt dat iets jouw schuld is.

Het is een hele andere situatie als jij volledig nuchter achter het stuur zit, iemand steekt zonder te kijken vlak voor je neus over en jij rijdt die persoon aan. Is het dan jouw schuld? Jij hebt gehandeld binnen het vermogen dat je op dat moment had. Je hebt datgene gedaan wat je moest doen. Meer dan dat kon je ook niet doen. Hoewel het ongeluk niet jouw schuld was, voel je je wel schuldig.

Hoe zorgvuldig en integer heb je gehandeld?

Schuldgevoel geeft je de tijd om voor jezelf te onderzoeken of je zorgvuldig en integer hebt gehandeld. Uiteindelijk doe je alles wat je doet om bij te dragen aan groei en ontwikkeling. Van jezelf, je directe omgeving en van de wereld. Je kunt die groei en ontwikkeling alleen maar hebben als je jezelf vergelijkt met je omgeving. Anders weet je niet of je groeit of niet.

Schuldgevoel helpt je om te groeien. Door schuldgevoel ga je jezelf afvragen of je zorgvuldig en integer hebt gehandeld ten opzichte van de normen en waarden van de omgeving waarin je je begeeft.

Ieder mens gaat dat op een bepaalde manier voor zichzelf afwegen. Er zijn mensen die gewetenloos zijn. Die hebben geen enkel besef van normen en waarden. Maar gelukkig krijgen de meeste mensen in hun opvoeding wel de nodige normen en waarden mee. En als je ze al niet meekrijgt, dan herinnert jouw omgeving of de maatschappij je er wel aan. Je kunt je natuurlijk wel afvragen of de standaard van de maatschappij ook jouw standaard zou moeten zijn.

Egocentrisme en ons oerbrein

We gaan even een tijdje terug in de tijd. Miljoenen jaren om precies te zijn. Naar de tijd voordat er geloof, normen en waarden waren. De tijd van de jagers en de verzamelaars. In die tijd hadden we ons oerbrein, ook wel het reptielenbrein genoemd. Dit brein is van nature egocentrisch ingestoken.

Dat zie je ook terug in de bekende piramide van Maslow. In deze piramide staan onze basisbehoeften voor een gelukkig leven. Je ziet dat de onderste laag van wat we als mens nodig hebben, simpelweg onze overlevingsdrang is.

De kern van ons brein is egocentrisch, omdat we in eerste instantie alleen maar kijken naar wat alles wat relevant is voor ons eigen overleven. Overleven is natuurlijk een redelijk zwaar iets. Als je dat hebt overwonnen en er is zekerheid dat je overleeft, dan komen er andere behoeften en emoties. In de piramide van Maslow zien we bijvoorbeeld dat er verder verbinding en sociaal contact naar voren komen als behoefte om gelukkig te zijn.

We doen liever iets voor een ander

Terug naar de moderne tijd. Als je onze behoeften van het oerbrein vertaalt naar de tijd waarin we nu leven, zie je dat zodra je voldoet aan je basisbehoeften, de verbinding met anderen en liefde voelen de belangrijkste kernwaarden worden. Deze waarden worden zelfs belangrijker dan het egocentrisme.

We zien tegenwoordig dat veel mensen liever iets voor een ander doen dan voor zichzelf. We zijn strenger voor onszelf dan dat we voor anderen zijn en we geven liever iets dan dat we iets krijgen. Daarom is ook het aantal burn-outs op de werkvloer zo hoog.

Heel veel mensen zijn tegenwoordig pleasers. Zodra ze hun eigen overleven wel onder de knie denken te hebben, gaan ze voor anderen zorgen. Ze voelen die burn-out vervolgens niet aankomen. Ze voelen die burnout niet aankomen. Ze besteden vervolgens al hun energie aan het ontzorgen van anderen en het helpen van anderen om zo geliefd mogelijk te zijn.

Eigenlijk is het heel egoïstisch om veel voor anderen te doen. Je ontneemt andere zo de mogelijkheid om hetzelfde te doen. Het is in een samenwerking niet mogelijk dat beide partijen meer voor de ander doen. Er is er altijd één die meer doet. En dat geeft een goed gevoel voor diegene. Als je je leven zo gaat inrichten dat je altijd meer voor de ander doet dan de ander voor jou, dan is dat heel egoïstisch. Je ontneemt de ander de mogelijkheid om zich geliefder te voelen door zelf meer te doen. Hier zie je dus een paradox ontstaan.

Verslaafd aan het helpen van andere mensen?

Wat is de reden dat mensen in een burn-out komen? De eerste reden is door in een leugen te leven. De tweede reden is dat mensen die in een burn-out belanden vaak compulsive helpers zijn. Ze hebben een soort dwangmatige focus om andere mensen te helpen. Ze zeggen ook weleens dat naast iedere verslaafde iemand staat die verslaafd is aan het helpen van andere mensen.

We gaan weer even terug naar de tijd van de jagers en verzamelaars. Vanuit ons reptielenbrein zijn we ons gaan ontwikkelen naar een zoogdierenbrein. We zijn toen in kuddes gaan leven. Daarin hadden we elkaar ook keihard nodig. Om een bizon te vangen moesten we heel slim samenwerken.

We moesten samenwerken. Aan de ene kant hebben we die samenwerking nog steeds nodig. We willen het gevoel hebben dat we erbij horen. Daar komt ook weer dat schuldig voelen als je voor jezelf kiest om de hoek kijken. Want hoor je er dan nog wel bij? Ben je nog wel geliefd als je even niet klaar staat voor anderen en een keer voor jezelf kiest? Dat is hoe schuldgevoelens ontstaan.

Stel jezelf de juiste vragen

Het jezelf schuldig voelen ligt in de overgang van het reptielenbrein naar het zoogdierenbrein. Ergens in je leven en waarschijnlijk wel vaker dan één keer kom je met de volgende vraag in aanraking: ‘Moet je voor jezelf zorgen of moet je voor de stam gaan zorgen?’ Er is geen eenduidig antwoord op te geven. De vraag nodigt je wel uit om regelmatig even tijd te nemen voor zelfreflectie.

Een andere belangrijke vraag om jezelf te stellen is: ‘Wat wil ik nu?’ Het mooie aan deze vraag is dat je hem met verschillende klemtonen op verschillende manieren kunt stellen aan jezelf.

Wat wil ik nu?

Als je deze vraag op verschillende manieren aan jezelf stelt, dan kun je ook verschillende antwoorden krijgen. Het mooie van een burn-out is dat je voor jezelf deze vraag wat vaker gaat stellen dan dat je voorheen hebt gedaan. Je gaat onderzoeken wat je nu eigenlijk wilt in je leven.

Heb je wel werkelijk je passie geleefd? Als jij je passie gaat naleven, dan krijg je daar zoveel energie van dat je je niet meer afvraagt of je jezelf wel schuldig moet voelen. Als jij heel veel enthousiasme hebt voor dat wat je doet, dan is het laatste wat je jezelf zult afvragen of je anderen daarmee tekort doet. Als jij enthousiast door het leven wandelt, profiteren andere mensen daar automatisch van mee. Iedereen wil bij enthousiaste figuren zijn.

De paradox van ons brein

Als je kijkt naar de ontwikkeling van ons brein, dan zit dit daar een paradox in. Je oerbrein is egocentrisch. Je kijkt naar wat goed is voor jouw overleven. En als dat gedekt is, dan ga je over in je zoogdierenbrein, je emotionele brein. Dan kijk je naar dat je geliefd wilt zijn en onderdeel van de groep wilt zijn en verbinding wilt voelen. Daarom offer je jezelf vaak op ten gunsten van de groep.

Vervolgens is er nog een derde brein. Onze neocortex. Dat is meer ons menselijke brein. Dat is waar ons vermogen om dingen te rationaliseren zit. Ons vermogen tot rationeel denken wordt vaak heel erg overschat. De neocortex is realatief nieuw.

Als je een video zou maken die 50 minuten zou duren van de ontwikkeling van het menselijk brein. Van het reptielenbrein naar zoogdierenbrein naar neocortex. Dan zou die neocortex in de laatste tienden van seconden gevormd worden. Zo oud is dat eerste stuk en zo jong is dat nieuwste stuk.

Wat er vaak gebeurt, is dat je gevoel een beslissing neemt en je rationaliteit die beslissing vervolgens rechtpraat. Je neemt beslissingen dus niet rationeel, zoals veel mensen denken. Als je gevoel je heeft aangestuurd op geliefd zijn en zorgen voor de groep en verbinding voelen, dan gaat je rationele brein dat vervolgens ook rationaliseren. Die gaat aan jou bevestigen dat dat de juiste keuze was.

Door dat rationaliseren kun je heel erg over je eigen grenzen heengaan in het pleasen van anderen. Je blijft voor jezelf goedpraten dat dat de juiste strategie is voor jouw overleving of voor jouw geluk. Op zich is dat logisch. Je geeft jezelf altijd gelijk. De paradox zit erin dat dat wanneer jij onder stress komt te staan of een burn-out krijgt, je mensen niet meer zo kunt helpen als je altijd deed.

Durf voor jezelf te kiezen

In zijn speech zei Nelson Mandela: “Je dient de wereld niet door jezelf klein te houden.” Wanneer jij gestresst blijft en onder druk blijft presteren, ben je echter wel bezig met jezelf klein houden. Je bent dan niet de beste versie van jezelf.

Als je een doel wilt bereiken, dan kan dat alleen maar als je soms heel egoïstisch bent. Het gaat alleen maar op jouw manier en je moet je agenda heilig beschermen. Maar is dat egoïstisch of egocentrisch? Daar zit een hele dunne lijn tussen. Dat zie je ook bij topsporters. Zij moeten een groot deel van hun leven echt egoïstisch zijn. Partners en kinderen moeten zich schikken naar de planning van de topsporter. Dat is ergens egocentrisch, maar ook een beetje egoïstisch. Hier speelt ook een stukje schuldgevoel mee. Voor jezelf kiezen zorgt soms ook voor minder plezier en verbondenheid. Je doet daar afbreuk aan. Daar kun je je vervolgens weer schuldig over voelen.

Om voortaan zonder je schuldig of egoïstisch te voelen voor jezelf te blijven kiezen, begint het met jezelf af te vragen wat je wilt bereiken en waarom dat zo belangrijk is voor jou en voor anderen. Onthoud ook dat het helemaal niet raar is om af en toe iets te doen dat alleen maar belangrijk is voor jou.

Als jij puur voor jezelf kiest, zit daar indirect ook een positief gevolg voor anderen aan. Wanneer jij je gelukkiger voelt met jezelf, kun je ook andere mensen gelukkiger maken. Als je niet gelukkig bent met jezelf, kun je andere mensen ook niet gelukkig maken. Daar begint het mee. Voor jezelf kiezen is daarom een hele bewuste beslissing die je af en toe moet nemen.