Natuurlijk leiderschap: het begint bij persoonlijk leiderschap

Natuurlijke leiders. Wat zijn dat eigenlijk? En kun je dat worden? Een natuurlijk leider verschilt in heel wat opzichten van een conventioneel leider. Het is meer een manier van zijn dan van doen. En het begint bij persoonlijk leiderschap. Zelfreflectie en inzicht in je automatische gedragspatronen is daarbij cruciaal.

Eind september vertrek ik weer voor een driedaags intensieve coaching-bootcamp naar het Zuid-Franse Joia met een groep directieleden, managers en ondernemers. Stuk voor stuk bevlogen en succesvolle leiders die hun leiderschap naar een hoger niveau willen tillen. Om allerlei redenen: omdat ze steeds meer druk ervaren, merken dat ze hun drive beginnen te verliezen, er energie weglekt, omdat ze verlangen naar nieuwe uitdagingen of een betere balans tussen hun werk, privéleven, gezondheid en persoonlijke ontwikkeling. Want het is vaak eenzaam aan de top. Soms heb je gewoon een spiegel nodig; eerlijke feedback om werkelijk meer inzicht te krijgen in jezelf en je omgeving. Om weer in contact te komen met jezelf. Zodat je weer weet wie je bent, wie je wilt zijn, waar je naartoe wilt en op basis daarvan de juiste prioriteiten kunt stellen en de passie weer kunt voelen. Of zoals een van de deelnemers het verwoordde ‘de turboknop weer aan kunt zetten’.

Traditioneel leiderschap versus natuurlijk leiderschap

Waar je dan eigenlijk mee bezig bent, is het ontwikkelen van natuurlijk, authentiek leiderschap. We kennen allemaal het traditionele beeld van een leider: de machtigste aan het hoofd van de organisatie, die de touwtjes stevig in handen heeft, bepaalt wie wat waar wanneer moet doen en de belangrijke beslissingen neemt. Besluiten die de rest – al dan niet vrijwillig – moet volgen, want anders … Op die manier kun je een heel eind komen, maar het gaat meestal ten koste van de verbinding met anderen en met jezelf. En het is uitputtend, want je wordt opgeslokt door de waan van de dag, bent meer gefocust op controle en iedereen bij de les houden, het oplossen van problemen en behouden van wat er is dan op groei en ontwikkeling. Doodvermoeiend, en geen goede basis voor de creatieve, flexibele houding die zo cruciaal is in onze snel veranderende wereld met die enorme diversiteit aan mensen en teams.

Hoe anders gedraagt een natuurlijk leider zich. Hij is niet aan het sleuren, duwen of trekken. Door zijn gepassioneerde, inspirerende, positieve houding volgen mensen hem van nature. Hij straalt zelfvertrouwen uit en weet het beste uit anderen te halen zonder anderen te controleren of specifiek aan te sturen. Hij is niet zozeer het hoofd maar veel meer het hart van de organisatie. Het mooie is dat je jezelf kunt ontwikkelen in de richting van natuurlijk leiderschap. Een manier van leidinggeven die veel energie oplevert en weinig energie kost.

Kenmerken natuurlijke leiders

Natuurlijke leiders hebben een aantal kenmerken gemeen. Verbinding is een kernbegrip in dit leiderschap. Ze staan in verbinding met zichzelf, hun medewerkers en de buitenwereld, en beseffen dat alles met alles is verbonden. Dat maakt dat ze oog hebben voor het grotere geheel en zich daar ook verantwoordelijk voor voelen. Daardoor sturen ze veel meer vanuit de bedoeling; de bijdrage of toegevoegde waarde die ze als persoon en organisatie willen leveren. Bureaucratische ‘paarse krokodil’ regel- en controlezucht past hen niet. Net zo min als dubbele agenda’s en politieke spelletjes.

Een natuurlijk leider is authentiek, open en transparant. Zijn mensen weten precies wat ze aan hem hebben. Hij geeft vertrouwen in een ander, is benaderbaar, deelt informatie, durft de controle los te laten en staat open voor nieuwe ideeën – uit alle lagen van de organisatie. Want als je juiste beslissingen wilt nemen, is het belangrijk dat je die baseert op alle kennis die voorhanden is. In onze veranderlijke wereld kun je als leider onmogelijk nog alles alleen besluiten, dan loop je het risico dat je belangrijke informatie mist.

Die open en transparante houding stimuleert en inspireert anderen weer om het beste uit zichzelf te halen en persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen voor hun bijdrage aan de vanzelfsprekend heldere gezamenlijke doelen van de organisatie. Daar gaan ze voor. En fouten maken mag bij een natuurlijk leider, omdat hij weet dat angst om te falen mensen ervan weerhoudt om risico’s te nemen, waardoor groei en ontwikkeling blokkeert. Als je mensen vertrouwen geeft, gaan ze daar ook naar handelen. En het vergroot zonder meer het werknemersgeluk, de bevlogenheid en de duurzame inzetbaarheid van personeel. De Braziliaanse managementgoeroe Ricardo Semler zegt in zijn boek Semco-stijl dat sturen op werknemersgeluk vanzelf leidt tot succesvolle organisatie. Hij laat zijn medewerkers zelf bepalen hoe zij hun werk doen en zij mogen zelfs hun eigen salaris bepalen. Want, zo zegt hij: ‘Als je vrij wilt zijn, moet je je medewerkers vrij laten in hoe zij het doen.’ Dat loslaten van controle en beheersen is niet gemakkelijk, en zonder discipline en verantwoordelijkheid lukt het niet. Maar de resultaten liegen er niet om.

Een ander kenmerk van natuurlijke leiders is dat ze heel erg in het nu leven. Onverwachte gebeurtenissen, toevalligheden of tegenslagen? Ze nemen de situatie zoals hij is en vertrouwen op hun intuïtie, omdat ze weten dat daaruit de mooiste ontwikkelingen kunnen voortkomen.

Zelfreflectie en –inzicht cruciaal

Dit klinkt natuurlijk allemaal fantastisch, maar ik hoor je al denken: Ja maar … En dat heeft te maken met de belangrijkste voorwaarde voor en eigenschap van natuurlijke leiders: ze zijn bereid en in staat tot zelfreflectie. Want om in verbinding te kunnen staan met alles en iedereen om je heen is het cruciaal dat je een goed zicht op jezelf hebt. Daar begint het. Want als jij niet in verbinding staat met jezelf, als je geen inzicht hebt in je eigen angsten, verdriet, belemmeringen, behoeftes en diepste waarden, hoe kun je dan werkelijk in verbinding staan met anderen? Als jij geen leiding kunt geven aan jezelf, als je niet weet hoe je jezelf kunt aansturen, hoe je je gedrag kunt bijsturen, hoe kun je dan werkelijk leiding geven aan anderen? Natuurlijk leiderschap begint bij persoonlijk leiderschap. Alleen als jij in staat bent om leiding te geven aan jezelf en jouw leven en in je kracht kunt gaan staan, kun je een natuurlijk leider zijn voor anderen.

Natuurlijke leiders kennen zichzelf goed; hun sterke kanten, zwaktes, en vooral hun automatische gedragspatronen; het gedrag dat ze in bepaalde situaties neigen te vertonen. Want als je inzicht hebt in je eigen patronen, ze herkent en erkent, ben je ook in staat om dat patroon te doorbreken en ander gedrag te vertonen. Bovendien vergroot het je empathisch vermogen naar anderen en sta je minder snel met je oordeel klaar. En mocht dat wel gebeuren, dan ben je in staat om jezelf daarop te betrappen en kun je de ander alsnog open en respectvol tegemoet treden.

Stel bijvoorbeeld dat je op zoek bent naar een nieuwe manier van werken, maar telkens als iemand een grote verandering voorstelt, neig je ertoe om dat van tafel te vegen – bang dat het fout gaat, om de controle te verliezen, om een verkeerde keuze te maken. Dit moet beter onderzocht worden, wat doen we als dat gebeurt, en wat als … Er is in elk voorstel wel iets te vinden om je besluit toch nog even uit te stellen. Ondertussen kost dat hele beslisproces je bergen energie en kom je maar niet of moeizaam vooruit. Je patroon – risico’s mijden en behouden wat je hebt – belemmert je zo om dat te doen wat je eigenlijk wilt. En zo kan het zijn dat je eindeloos blijft roepen dat je iets wilt veranderen in het werkproces en alles steeds bij het oude blijft. Ook al ken je de oneliner: elke beslissing is beter dan geen beslissing.

Natuurlijke leiders zijn in staat zijn tot zelfreflectie, ze durven eerlijk naar zichzelf te kijken en daar open over zijn, zonder zichzelf daarom te veroordelen. Ook over dingen die we vaak angstvallig verborgen houden voor anderen, zoals onzekerheid, angst of irritatie. Dat vergt moed – zeker – je kwetsbaar opstellen en uit je comfortzone durven stappen. Maar op het moment dat je je bewust bent van je onbewuste patroon (en de angst of pijn die je daarmee hoopt te vermijden), wordt het zo veel gemakkelijker om te kiezen voor ander, effectiever gedrag. Ondanks de risico’s en onzekerheden kun je dan bijvoorbeeld toch besluiten om maar gewoon te beginnen en een knoop door te hakken, vanuit het vertrouwen dat je gaandeweg het proces vanzelf de antwoorden vindt op de problemen die zich aandienen.