Tips om je grenzen aan te geven

Grenzen stellen, hoe doe je dat?

“Hoe stel ik mijn grenzen en geef ik deze goed en duidelijk aan aan anderen?”

We leven in een cultuur die enorm gericht is op het aangeven van je grenzen. Je ziet de ene na de andere assertiviteitscursus voorbij komen. Maar werkt dat eigenlijk wel?

De oprichter van een van de grootste opleidingsinstituten van Nederland, Jan Schouten, is ook ooit begonnen met een assertiviteitscursus. Die volgde je destijds via een grammofoonplaat. Via deze platen leerde je om ‘nee’ te zeggen. Je kreeg dan bijvoorbeeld te horen:

“U zit in een restaurant en u krijgt een koude gehaktbal. Wat doet u?” Vervolgens kwam er een pauzemuziekje en had je tijd om in te vullen wat je zou zeggen. Het was dan de bedoeling dat je zei: “Deze gehaktbal is koud en ik wil graag een andere.” 

Dit voorbeeld is misschien heel simpel, maar in de praktijk is het toch een stuk lastiger. Albert betrapt zichzelf er soms ook op. Dan zit hij in een restaurant en vraagt hij zich af: ‘Vind ik dit eigenlijk wel lekker?’ Wanneer iemand van de bediening vraagt of het smaakt, zegt hij meteen ‘ja’, voordat hij er überhaupt over heeft nagedacht. 

Assertief of agressief

Er zit een hele dunne lijn tussen assertiviteit en agressie. Wanneer je assertief bent, ben je gericht op een evenwichtige relatie met de ander. In het geval van agressie, ben je gericht op jezelf en wil je winnen. Je kijkt hoe je voordeel kunt halen uit de situatie. Bijvoorbeeld door iedere gehaktbal terug te sturen, totdat je genoeg gegeten hebt en er niet voor hoeft te betalen. 

Je komt de grens altijd tegen

Je grenzen aangeven gaat er niet zozeer over dat je ‘nee’ zegt tegen de ander, maar dat je ‘ja’ zegt tegen jezelf. Om dat te kunnen doen, moet je eerst weten wie je zelf bent en wat jouw waarden zijn. Ga ook na waar je eventueel concessies wilt doen en waar je dat absoluut niet wilt.

In elke vorm van een relatie wordt de grens opgezocht. Misschien ben je een pleaser en vind je het heerlijk om de ander in de watten te leggen, in de hoop dat de ander blijft. Maar waar ligt de grens? Je slooft jezelf steeds meer uit. Onder dit alles zit een angst om afgewezen te worden. Als je dingen vanuit angst doet, komt het vanuit een bepaalde kramp en krijg je precies het tegenovergestelde van wat je graag zou willen hebben. 

De ander denkt in eerste instantie: ‘Dat hoef je niet voor mij te doen’. Op een gegeven moment realiseert hij zich dat het toch wel heel makkelijk is als jij alles doet. Zo komt de ene steeds meer in de rol van de ontvanger en kruipt de ander steeds meer in de rol van de gever. 

Vroeg of laat gaat het wringen. Misschien kun je het niet meer ontvangen en voel je je verstikt. Of het schiet de andere kant op. Die grens kom je hoe dan ook tegen. Maar wat doe je ermee?

Heb je meerdere grenzen?

Vaak hebben mensen een uiterste grens waarvan ze het niet moeilijk vinden om die aan te geven. Zodra de grens wordt overschreden gaat het écht te ver. Vaak zit er ook al veel eerder een grens. Deze durf je nog niet aan te geven, omdat hij niet pijnlijk genoeg is. 

Stel je zit in een relatie en merkt dat de manier waarop de ander tegen je praat je niet helemaal aanstaat. Toch zeg je er nog niets van. Tot het gedrag erger wordt. Er is dan altijd een volgend niveau, een uiterste grens. Zodra die geraakt wordt, barst de bom en is het compleet klaar. 

Wanneer je nog niet in staat bent om een grens aan te geven, ook al word je eigenlijk gekwetst, brengt het je blijkbaar iets om de situatie in stand te houden. Vaak zit er een bepaalde angst onder. Bijvoorbeeld dat je bang bent de ander kwijt te raken. Grenzen stellen betekent dat je letterlijk durft te zeggen wat je ergens van vindt.

Goedkeuring van buitenaf en zelfactualisatie

Een tijdje terug las Tonny het boek van Edith Eger: De Keuze. Edith is een overlever van Auschwitz. In haar boek schrijft ze over haar ervaringen in Auschwitz, hoe ze van haar trauma’s probeert te herstellen en hoe ze anderen daarmee helpt. 

In haar boek schrijft Edith: “De behoefte aan goedkeuring van buitenaf is de grootste vijand van jouw zelfactualisatie.”

Het is belangrijk dat je erachter komt wie je bent, wat je vindt, wat je waarden zijn en wat je wilt in het leven. Dit alles ontdekken komt tijd. Vaak komt het er niet van, omdat je constant goedkeuring van anderen zoekt. 

Die behoefte aan goedkeuring is precies de reden waarom je vaak je grenzen niet durft aan te geven. Je bent banger om de goedkeuring te verliezen, waardoor je niet aan je eigen waarde bouwt. 

Zo werkt het in relaties ook. Als je een goede relatie wilt, moet je eerst voor jezelf zorgen. Vanuit daar maak je een beweging naar de ander. Onze opvoeding, maatschappij, cultuur en religie leren ons om niet egoïstisch te zijn. Maar voor jezelf zorgen is niet egoïstisch. Het gaat niet alleen om winnen ten koste van alle anderen. Hoe beter jij voor jezelf zorgt, des te meer je anderen te bieden hebt. 

Jouw realiteit is niet de realiteit van iemand anders

Als mens zijn we geneigd om te denken dat iedereen de wereld op dezelfde manier ziet als wij hem zien. Dat iedereen een gesprek op dezelfde manier ervaart als wij het ervaren. 

Maar dat is niet zo. Andere mensen komen vanuit een andere achtergrond en hebben andere waarden. Misschien beleven ze de wereld heel anders dan jij. 

De laatste keer dat Tonny zijn grenzen concreet aangaf, was toen een vriendin van hem op bezoek kwam. Hij was voor de zoveelste keer te laat. Tonny houdt daar niet van. Hij is een man van de klok en is nooit te laat, tenzij er iets gruwelijks is gebeurd. Als iemand om 8 uur komt, staat Tonny om 8 uur al voor het raam. 

Hoewel Tonny op tijd komen belangrijk vindt, zei hij er tot nu toe nooit iets van als iemand te laat kwam. Het was niet zo belangrijk voor hem dat hij de vriendschap ervoor op het spel wilde zetten. Tot hij zich op een gegeven moment voornam: deze keer ga ik het tegen hem zeggen. Uiteindelijk was het meteen zo gezellig, dat hij het alsnog niet heeft gezegd. 

Tijdens het gesprek - het ging toevallig over grenzen aangeven - wees Tonny zijn vriend alsnog op het te laat komen. De vriend zei toen: “Ik ben heel blij dat je dat zegt. Ik ben daar helemaal niet mee bezig, met die tijd. Bij iedereen die ik ken, betekent om 8 uur afspreken dat je vanaf 8 uur welkom bent. Maar niet meteen om 8 uur.” Het op tijd komen zat dus helemaal niet in zijn systeem. Hij had een hele andere perceptie van de wereld. 

Wat als je iemand verliest nadat je je grenzen aangeeft?

Grenzen stellen begint vanuit jezelf. Wat zijn je waarden? Wat is voor jou belangrijk? En durf je dat te communiceren?

Misschien voel je een angst om het te communiceren. Doe het dan toch. Sterker nog, doe het dan juist. Je merkt dat een relatie daardoor alleen maar meer verdieping krijgt. En is de ander gefrustreerd over het feit dat jij eerlijk bent over de dingen die jij belangrijk is? Misschien raak je die persoon dan kwijt. De vraag is dan: heb je diegene ooit gehad, als hij niet bereid is om eerlijk met jou te communiceren?

Soms is het oké als je iemand verliest. Je blijft jezelf als persoon constant ontwikkelen. Waarom zou je dan steeds met dezelfde mensen moeten blijven? Misschien groei je dan niet eens meer. 

Het stellen van grenzen begint dus vanuit eigenwaarde. Vervolgens wil je ook bereid zijn om je in te leven in de ander. Blijf weg bij gedachtenlezen. Je komt er maar op één manier achter wat de ander denkt: door ze daadwerkelijk vragen te stellen. 

De juiste manier om je grenzen aan te geven

Wanneer je je grenzen aangeeft, is het belangrijk dat je je realiseert dat het jouw frustratie is. Leg die niet bij de ander neer. Dan verpest je de relatie direct. 

Zeg niet: ‘Jij moet je aanpassen’. Zo krijg je alleen maar een discussie. Zeg juist: ‘Ik vind het niet prettig om in deze situatie te zitten’ of ‘Ik vind het niet prettig hoe we met elkaar omgaan’. Dan geef je aan waar je behoefte hebt en krijg je een heel ander soort gesprek. 

Veel mensen zijn gefrustreerd, verdrietig of bang om hun grenzen aan te geven, waardoor ze het laten liggen. Soms negeren ze de relatie compleet, omdat ze confrontatie uit de weg willen gaan. De ander vraagt zich af wat er is. Dan mis je de essentie. 

Er is maar één essentie en dat is dat je jezelf beter wilt leren kennen. Je wilt leren en jezelf persoonlijk ontwikkelen. Dat kan alleen maar via de ander. De grootste groei zit in de ontmoeting op de grens. Alleen dan kun je het ook in het midden ontdekken. 

Merk je dat je jezelf dreigt te verliezen? Begin dan weer bij jezelf. Geef aan wat jij lastig of moeilijk vindt. Of waar jij onzeker van wordt. Vertel over je gevoel. 

Daarna komt het moeilijke gedeelte. Als je je grenzen aangeeft, word je daarna vaak getest. Je hebt eindelijk gezegd wat je dwars zit. Maar misschien is de ander nog niet in staat om te luisteren. Misschien zegt hij: ‘Maar zo zwaar moet je het niet nemen’ of: ‘Dat was niet mijn bedoeling’. 

Zelf ben je blij dat je eindelijk je boodschap hebt overgebracht, maar de ander ontvangt hem niet. Dan moet je je herhalen. Vraag of het overgekomen is. Of de ander het begrijpt. Blijf checken of het echt geland is. Op deze manier krijg je dankzij de ander extra gelegenheid om werkelijk te voelen dat deze grens belangrijk voor je is. 

Ga de confrontatie met de wereld aan

Het kan lang duren voordat je voelt dat je over een grens gaat. Als je je eigenwaarde, je angst voor afwijzing echt wilt aanpakken, dan is er maar één manier en dat is de confrontatie met de wereld aangaan. 

Ga dus op zoek naar jouw eigenwaarde. Waar doe je geen concessies aan? Het gaat niet over te laat komen, het gaat om respect voor de tijd van de ander. Respect, wat doet dat thema in jouw leven? Ben bereid om naar die geraaktheid te kijken. Reageer niet vanuit die geraaktheid door er met het gestrekte been in te gaan, maar communiceer zo zorgvuldig mogelijk wat jouw behoefte is in de relatie. 

Check of alles wat je ziet in jouw wereldbeeld overeenkomt met het wereldbeeld van de ander. Anders ben je grenzeloos in de ruimte aan het lullen. Wees gewoon heel eerlijk, oprecht en spontaan in datgene wat belangrijk is in jouw leven. In die laag kun je elkaar echt ontmoeten. 

En verwacht niet dat de ander het meteen snapt als je het één keer hebt gecommuniceerd. Het moet ook bij jou inslijten dat het werkelijk jouw waarde is. Leg het niet bij de ander dat hij het meteen moet begrijpen. Je gaat het nog wel vaker tegenkomen dat mensen over jouw grens heen gaan. Blijf herhalen. Vanuit rust en zekerheid. Dat geeft vertrouwen in een ander, hoe ga je ermee om?

Grenzen aangeven vinden veel mensen lastig. Je wilt geen nee zeggen tegen mensen en anderen niet teleurstellen.

Advies van Albert

Als psycholoog krijg ik deze vraag regelmatig. Ik wil je in onderstaand filmpje graag uitleggen hoe je assertief kunt zijn zonder mensen te kwetsen.