Compassie: 5 redenen om er nu mee te starten

Meevoelen (met de ander) noemen we ook wel ‘compassie’. Compassie kan er voor zorgen dat je minder snel oordeelt, of dat gevelde oordeel eerder laat varen wanneer jij je in de ander verplaatst. Compassie motiveert jou om een ander te helpen en de pijn van een ander te verlichten. In deze blog lees je alles over de kwaliteit van medemenselijkheid, compassie, en waarom het soms ook tegen je kan werken.

Compassie oftewel samen lijden

Het Latijnse woord ‘passie’ werd in het Middelnederlands gebruikt om het lijden en sterven van Jezus aan te duiden. Letterlijk betekent ‘passie’ dus ‘lijden’. Plaatsen we daar ‘com’ voor, dan ontstaat de samenstelling ‘compassie’ wat letterlijk ‘samen lijden’ betekent.

De ethische betekenis van compassie verwijst naar een vorm van gewenste betrokkenheid. Compassie is een kwaliteit die je graag terugziet in je naasten. Om je met anderen te , heb je compassie nodig en dat maakt compassie een onmisbaar ingrediënt voor het vermogen om lief te hebben.

De ander begrijpen, doe je door jouw ratio te gebruiken. Je doet, met andere woorden, een beroep op jouw hoofd. Compassie is iets anders, omdat het je veel meer overkomt. Wanneer je compassie voelt, dan komt dat vanuit een diep gevoel van verbondenheid met de ander. Dat maakt het vermogen tot compassie een instinctieve eigenschap en, als je het mij vraagt, een hele mooie. Met andere woorden, van compassie kunnen we niet genoeg hebben, of wel?

Barmhartigheid

Hoewel we het er in grote lijnen allemaal wel over eens zijn dat betrokkenheid, een groot empathisch vermogen oftewel compassie tekenen zijn van menselijkheid, bestaat er ook verdeeldheid. Zo wordt soms de vraag opgeworpen of er wel zoiets bestaat als echte betrokkenheid.

Er zijn nihilisten die beweren dat iedere daad, ook die van barmhartigheid, voortkomt uit de narcistische wens om gewaardeerd te worden door de ander. Uiteindelijk, zo verdedigt de nihilist, doen we alles voor onszelf omdat we nu eenmaal intrinsiek egocentrische wezens zijn.

Hoewel cynici dus graag het tegenovergestelde beweren, heeft onderzoek uitgewezen dat er een fysiekbiologische basis voor compassie bestaat. Deze getuigt van het evolutionaire doel en belang van de eigenschap. Wanneer je compassie voelt voor de ander dan gaat je hart langzamer kloppen en maak je het knuffelhormoon oxytocine aan. Gebieden in onze hersenen die empathie, zorg en gevoelens van verbondenheid activeren lichten op. Deze fysieke reacties resulteren vervolgens in het verlangen om de ander te helpen.

Focus

Wanneer je een ander ziet lijden, dan raakt dat jou instinctief, mits je dusdanig van jouw authentieke gevoelens bent afgesneden dat je ze niet meer waarneemt bij jezelf en dus ook niet bij de ander. Dat is zeker een gevaar van deze tijd. We leven in een tamelijk individualistisch ingestelde samenleving waarin de focus veelal op onszelf ligt (en op onze smartphone).

Psycholoog Daniel Goleman gaf al in 2007 een TED talk over dit onderwerp. Hij legt daarin uit dat mensen in essentie betrokken wezens zijn, maar dat het in de praktijk helpen van de ander bepaald wordt door de mate waarin we afgeleid zijn, en die afleiding neemt hand over hand toe. Wanneer je met je smartphone over straat loopt, zul je de zwerver die om hulp vraagt niet zien staan, laat staan een helpende hand reiken.

Depressieve aanleg of het fundament van de ethiek?

Ook de grote filosofen konden het er door de eeuwen heen niet over eens worden. In de negentiende eeuw zag Nietzsche compassie als een louter depressieve aanleg die tot niets dan ellende en verval leidde. Nietzsche verdedigde zijn zaak door Jezus aan te dragen als voorbeeld van iemand die stierf aan zijn medelijden met de mensheid. Schopenhauer, zijn grote tegenhanger, zag compassie juist als het fundament van de ethiek. De basis van menselijkheid en naastenliefde. Ik ben van mening dat compassie de basis is van een harmonieuze samenleving, mits het gezonde compassie betreft.

Teveel compassie, bestaat dat?

Terug naar de vraag: kun je teveel compassie hebben? Je zou denken van niet. Maar zo simpel is het niet. Er zijn wel degelijk mensen die door een te veel aan compassie ook te veel hooi op hun vork nemen. Dat zijn de mensen die het zogenaamde leed van de wereld op hun schouders dragen. Het zijn mensen die snel geraakt worden, bijvoorbeeld als ze het nieuws kijken. Als gevoelsmens voel je je in zo’n geval misschien wel genoodzaakt om je voor bepaalde zaken af te sluiten.

Het overnemen van gevoelens

Wanneer je een teveel aan empathisch vermogen hebt, dan ben je geneigd om de emoties of gevoelens van anderen over te nemen, alsof ze van jou zijn. Ben je over-empathisch dan ben je dus minder goed in staat om bij de ander te laten wat bij de ander hoort. Op het moment dat jij het verdriet of de pijn van een ander gaat dragen alsof het van jou is, dan raakt de aanvankelijk zo mooie en krachtige eigenschap van compassie zijn waarde kwijt en kan hij je verzwakken. Compassie wordt dan letterlijk mede-lijden. Nu lijden er in plaats van een, twee mensen. Volgens Nietzsche dus niet zo best.

Waar compassie controle wordt

Compassie is een eigenschap die je in staat stelt om er voor anderen te zijn en in verbinding met de ander te staan, zonder die ander te verzwakken of te betuttelen. Pijn overnemen maakt dat je met het slachtofferrol zit. Wat de ander aanvankelijk hielp, namelijk begrip, een luisterend oor, een hand op de schouder, kan dan verworden tot overbezorgdheid die niemand meer dient.

Een teveel aan betrokkenheid kan ervoor zorgen dat de ander zich onzeker voelt en zich afhankelijk op gaat stellen van de zogenaamde hulp die wordt geboden. In een extreem geval kan dat leiden tot ongelijke machtsverhoudingen. Je ziet het in verschillende relaties van ouders en kinderen, maar ook in partnerrelaties. Aan de ene kant staat de verzorger, en aan de andere kant degene die de zorg ontvangt. Betuttelende relaties kunnen ontwricht raken als de betutteling geen ruimte meer overlaat voor individuele ontwikkeling. In zo’n geval spreken we dus van ongezonde compassie.

Compassie voor jezelf

Gezonde compassie bestaat bij de gratie van het vermogen tot zelfcompassie of eigenliefde. Wat bedoel ik daarmee? Wanneer je geen compassie voor jezelf hebt, wordt het lastig om wel waarachtige compassie voor de ander te hebben. Compassie wordt dan iets wat je jezelf oplegt en niet iets wat instinctief ontstaat. Een gebrek aan compassie met jezelf kan ontstaan door trauma’s in de vroege jeugd, of door een opvoeding waarbij de ouders zelf ook niet met hun emoties om wisten te gaan.

Compassie leren

Als jij zelf weleens emoties van anderen hebt overgenomen, dan weet je ook dat dit erg veel energie kan kosten. Gevoeligheid voor de stemmingen van anderen kan je al gauw een speelbal van emoties maken. Het kan je behoorlijk uitputten en daarom is het van groot belang dat je leert hoe je compassie kunt tonen zonder dat je teveel betrokken raakt.

Maar hoe doe je dat? Hoe leer je nou om gezonde compassie te tonen? De eerste stap is zelfbewustzijn. Stel jezelf eens de vraag of jij misschien zo iemand bent die met alle winden meewaait. Vaak voel je instinctief wel aan dat jouw helpende hand een beknellende greep wordt. Dan wordt het tijd om aan de bel te trekken.

Er is een aantal kenmerken van een te grote betrokkenheid bij de ander. Wanneer je aan het piekeren bent over dingen die de ander je verteld heeft en je het gevoel hebt dat je de problemen van de ander voor hem of haar op moet lossen, dan kan het weleens zijn dat je teveel betrokken bent geraakt.

Ook wanneer je merkt dat je stemming afhankelijk is van de gemoedstoestand van de ander, is dat een teken aan de wand dat je de dingen niet bij de ander laat. Over-empathische mensen zijn constant met de ander bezig en weinig met zichzelf. Ze peilen de stemming van de ander en vooral wanneer die stemming negatief is worden ze onrustig. ‘Ben je boos?’ vraagt de over-empathische echtgenoot keer op keer, of ‘doe je wel voorzichtig?’

De weg naar gezonde compassie

Compassie is een gezonde manier om met emoties van de ander om te gaan, en dan in het bijzonder de zwaardere emoties zoals pijn en verdriet. De weg naar gezonde compassie is altijd de weg naar jezelf. Leer eerst jezelf kennen voor je de ander probeert te begrijpen en te helpen, alleen in die volgorde kun je gezonde compassie ontwikkelen en de ander echt liefhebben.

Noodzakelijk voor gezonde compassie is verder het vermogen om aanwezig te zijn in het moment. We kunnen elkaar alleen maar steunen wanneer we elkaar zien. Compassie zou je dus ook wel de kunst van het aanwezig zijn kunnen noemen, omdat we nergens zo aanwezig voor moeten zijn als voor compassie. Alleen met echte aandacht kunnen we de ander aanvoelen.

Compassie kan je tonen op verschillende manieren. Het kan heel simpel zijn. Lach bijvoorbeeld eens naar de mensen die je op straat passeren. Vraag wat je voor iemand kunt betekenen die in nood is. Vriendelijkheid is een vorm van compassie. De wereld wordt er een mooiere plek van, een rijkere plek en het mooie is, het is helemaal gratis! Oefen compassie door iedere dag naar iemand te glimlachen en je zult merken dat je niets dan vriendelijkheid terugkrijgt. Het leven kan zo simpel zijn.

Mocht je nog niet genoeg overtuigd zijn van de voordelen van compassie. Ik heb de vijf belangrijkste hieronder voor je op een rijtje gezet:

1. Compassie maakt je gelukkig

Om maar meteen met de deur in huis te vallen. Compassie maakt je gelukkig. Hersenonderzoek wijst uit dat wanneer je een goede daad verricht, je dezelfde gebieden in de hersenen activeert als wanneer je jezelf trakteert op een lekker toetje in het restaurant.

2. Compassie maakt je minder egoïstisch

Een volgend belangrijk punt is dat compassie je een minder egoïstisch mens maakt.
Wanneer je iemand anders helpt, ben je minder met jezelf bezig. Mensen die anderen helpen ervaren daardoor minder stress.

3. Compassie is besmettelijk

Omdat compassie zo veel voordelen kent, is het nogal besmettelijk. Mensen die geholpen worden, zijn eerder geneigd om op hun beurt ook weer anderen te helpen. Er ontstaat een positief rimpeleffect. Met andere woorden: compassie maakt de wereld waarin je leeft een beetje beter.

4. Compassie voorkomt eenzaamheid

Wanneer je anderen helpt, dan leidt dit vaak tot nieuwe contacten en hechtere relaties. Intieme relaties bevorderen je gezondheid en voorkomen dat je als mens isoleert of eenzaam bent.

5. Anderen helpen maakt je gezonder

Last but not least. Compassie bevordert je fysieke gezondheid. Uit een onderzoek blijkt dat mensen die vrijwilligerswerk doen gezonder zijn dan mensen die dat niet doen. Ze hebben maar liefst drieëndertig procent minder kans op fysieke klachten. Ook neemt de kans op dementie af wanneer je vrijwilligerswerk doet.

PS: Welke van de vijf voordelen herken jij het meest bij jezelf? Laat het me weten in de reacties hieronder. Zo kunnen de andere lezers leren van jouw ervaring! Alvast veel dank voor het delen …