Vergeving is een kunst. Zo doe je dat!

Vergeven heeft een hele belangrijke functie in je leven. Toch blijkt het vaak lastig om na een kwetsing je hart weer te openen. Een goed voorbeeld daarvan is de emotie ´woede´. Deze beladen emotie kan dienen als beschermingsmechanisme wanneer je geraakt wordt. Woede waarschuwt je voor dreigend gevaar en zorgt ervoor dat jouw grenzen niet worden overschreden.

Maar je weet ook dat woede een destructieve aard kan hebben en dat het tegen je kan werken. Destructieve woede isoleert en verwijdert je van de ander. Het beste antigif tegen deze destructieve, verbeten woede, is vergeving. En dat is waar ik deze blog over gaat; de kunst van vergeving van anderen en van jezelf.

Vergeving, wat is dat eigenlijk?

Waar heb je het over en wanneer spreek je van ´vergeving´? Over het algemeen denk je bij vergeving aan het vergeven van iemand anders. Iemand heeft je iets aangedaan, een daad begaan die jou schade heeft berokkend: emotioneel, financieel of materieel. Vergeving is het niet meer kwalijk nemen van de ander van deze daad. Wanneer je vergeeft, verlang je niet langer genoegdoening.

Wist je dat het Griekse woord voor ‘vergeven’ letterlijk ‘loslaten’ betekent? Vergeven zou je dan ook kunnen omschrijven als een manier van loslaten. Het loslaten van woede en de wrok die je voor iemand kunt voelen. Er bestaat een theoretisch verschil tussen ‘vergeving’ en ‘verzoening’. Je kunt iemand vergeven zonder dat je met deze persoon verzoent. Vergeving wordt ook wel eens uitgelegd als het loslaten van de hoop om de geschiedenis te willen veranderen. Het is een vorm van acceptatie.

Verantwoordelijkheid nemen

Op het moment dat je een ander persoon bepaald gedrag niet vergeeft, stel je die persoon verantwoordelijk voor pijn die jijzelf nog altijd voelt. Je zou daarom kunnen verdedigen dat vergeven ook betekent het nemen van de verantwoordelijkheid voor wat jij voelt. Je bent als mens vaak geneigd om omstandigheden de schuld te geven van hoe je je voelt. We geloven – niet zelden met stellige overtuiging – dat ons ongeluk of ons verdriet er niet was geweest, als de omstandigheden maar anders waren. Sommige mensen blijven een leven lang in die overtuiging hangen.

Streng zijn voor jezelf

Wat ik in de praktijk veel zie, is dat mensen vaak beter zijn in het vergeven van een ander dan in het vergeven van zichzelf. Met andere woorden: veel mensen zijn erg streng voor zichzelf. Herken je dat? Een bron van veel stress en onrust is het jezelf kwalijk nemen van allerhande zaken. Twee voorbeelden van zaken die mensen zichzelf maar niet kunnen vergeven, heb ik hieronder toegelicht.

“Ik doe er niet genoeg toe.”

Ben jij ook zo iemand die dingen uitstelt? Vind je dat je niet productief genoeg bent, of dat je in bredere zin niet genoeg bijdraagt aan de samenleving, de wereld? Stop daar maar gauw mee. Jezelf kwalijk nemen dat je niet genoeg voor elkaar krijgt en er niet toe doet, is op zijn zachtst gezegd contraproductief. Het zet een rem op alles wat je doet of van plan bent om te ondernemen. Natuurlijk wil je graag dat je er toe doet, maar waarde toevoegen doe je alleen door van jezelf te houden. Een betere wereld begint bij jezelf, maar je hoeft in je eentje de wereld niet te veranderen!

“Ik heb allerlei negatieve gedachten.”

Ook zitten veel mensen op het zelf gefabriceerde beklaagdenbankje omdat ze bepaalde dingen voelen of denken die niet positief zijn. Hoewel we tegenwoordig denken dat er nog maar weinig taboe bestaat rondom het hebben van bepaalde emoties of gedachten, zijn de negatieve emoties of gedachten nog altijd niet populair. Je loopt er niet graag mee te koop. Jezelf vergeven voor het ervaren van emoties zoals woede, verdriet, schaamte en angst is het beste cadeau dat je jezelf kunt geven. Ze zijn allemaal van tijdelijke aard.

Maar hoe dan?

Dat vergeven een goed idee is, weet je waarschijnlijk wel. De vraag is alleen: hoe doe je dat dan? En wanneer weet je of je iemand of jezelf vergeven hebt? Vergeving en de vraag wat de act van het vergeven precies inhoudt, is iets waarover in de filosofie veel over geschreven is.

Schuld

Als je om vergeving vraagt, is dat niet hetzelfde als je verontschuldigen. Als ik te laat op een afspraak verschijn, dan kan ik me verontschuldigen voor het feit dat ik te laat ben, om vervolgens uit te leggen dat mijn trein vertraging had. Ik erken dat ik de situatie liever anders had gezien, maar geef ook aan dat ik geen schuld draag. Ik vraag dan ook niet om vergeving. Als ik me verontschuldig, dan doe ik een poging om de schuld bij mezelf weg te nemen. Ik ont-schuldig mezelf in letterlijke zin. Aan de andere kant van deze vraag staat begrip en niet het zogenaamde ‘geschenk van vergeving’.

Vergeving

Op het moment dat ik om vergeving vraag, dan erken ik per definitie dat ik ergens schuld aan heb en dat ik die vergeving eigenlijk niet verdien. Ik neem in dit geval een hele andere positie in. Het was geen overmacht. Ik vraag niet om begrip. Ik vraag om een zekere bevrijding van de schuld die ik met mijn daad op me heb genomen. Aan de andere kant van vergeving staat niet zozeer begrip, dan wel erkenning van de schuld en dus het geschenk van vergeving.

Filosoof Paul van Tongeren benadrukt dat het moeilijk is om te achterhalen of vergeving heeft plaatsgevonden. Iemand kan zeggen dat hij vergeven heeft zonder dat we dat kunnen controleren of achterhalen.^[1] Over vergeving en de act van vergeven nadenken doen we dan ook veelal intuïtief. Als je iemand werkelijk vergeven hebt, dan zul je niet langer blijven hangen in woede en wrok. Is dat wel het geval, dan is er misschien enkel sprake van de wens om iemand te vergeven.

Een tijd voor rouwen en een tijd voor vergeven

Vaak gaat er aan vergeving, afhankelijk van de gebeurtenis, een periode van rouw vooraf. We kunnen pas vergeven als we hebben gerouwd om wat we verloren hebben. In mijn blog over het belang van rouwen kwam ik al te spreken over het feit dat wij mensen het vaak moeilijk vinden om dicht bij ons verdriet te komen. Rouwen kan overweldigend zijn.

Het is dus niet zo gek dat je daar soms onderuit wil komen. Rouwen doe je dan ook in fasen. Om emotioneel gezond te blijven en geen stress te ervaren, zal er gerouwd moeten worden. Je kunt rouwen om een situatie die niet meer is, om een persoon die niet meer is of om een idee of concept dat niet meer is. Maar rouwen komt altijd voor vergeving.

Wie een zogenaamde short-cut naar de vergeving wil nemen, omdat het idee zo aantrekkelijk is, zal vroeg of laat toch weer worden teruggefloten. Je kunt niet doen alsof je iemand vergeven hebt. Althans, je kunt natuurlijk een poging wagen maar vroeg of laat zal wel blijken dat de vergeving niet echt of waarachtig is. Wrok en woede manifesteren zich onwillekeurig. Erken dus eerst de situatie waar om gerouwd moet worden voor je de stap zet naar vergeving, want alleen dan kan die vergeving ook waarachtig zijn.

Vergeving in de politiek

Op een breed maatschappelijk niveau is het concept van vergeving tamelijk problematisch. Je kunt als mens om vergeving vragen voor jouw daden, maar hoe zit dat dan met vergeving van bijvoorbeeld oorlogsmisdaden binnen een natie? Moeten we als natie verantwoordelijk worden gehouden voor bepaalde gebeurtenissen in de geschiedenis?

In deze context denk je al snel aan Duitsland en de schuldvraag rondom de Holocaust. Er bestaat zelfs het begrip ‘tweede schuld’ onder kinderen en kleinkinderen van oorlogsmisdadigers. In 1970 ging bondskanselier Willie Brandt onverwacht op zijn knieën bij het gedenkteken van de opstanden in Warschau. Een symbool van vergiffenis. Vergiffenis voor de misdaden begaan door Duitsland als natie. ^[2]

Erkenning

In dit verband kan ik ook president Clinton noemen die in 1998 vergeving vroeg om Amerika’s betrokkenheid bij de slavenhandel in Afrika. In de geschiedenis zijn er veel politieke leiders geweest die soortgelijke stappen hebben ondernomen en daarmee als het ware erkenden dat je als land verantwoordelijk kunt worden gehouden voor daden die andere hebben begaan. ^[3]

Of we als land verantwoordelijk zijn voor oorlogsdaden die in de geschiedenis plaatsvonden, vind ik niet de belangrijkste vraag. Wat deze regeringsleiders vooral deden was het erkennen van het leed van de slachtoffers. Niet zozeer de knieval maar de erkenning die daarmee werd gegeven door Willie Brandt bood geweldige troost aan de slachtoffers en nabestaanden.

“Het is in het vergeven dat we vergeven.”
Franciscus van Assisi

Het eerste gevoel

Theoloog Reinier Sonneveld (geen familie ☺) benadrukt in het kader van vergeving het belang van ‘het eerste gevoel’. Daarmee bedoelt hij het gevoel dat direct domineert wanneer je je benadeelt of gekwetst voelt. Maar het is volgens de theoloog evenzo belangrijk dat je niet in deze woede blijft hangen. Om het concept ‘vergeven’ wat duidelijker te maken, noemt hij een aantal zaken die niet onder vergeving vallen, zoals het goedpraten van gedrag dat niet acceptabel is. Wanneer je dit doet, geef je iemand eigenlijk een vrijbrief om je grenzen te overschrijden en daar moet je voor waken. Ook hoef je niet te ontkennen dat het gebeurde je pijn deed. Je mag boos zijn en je mag daar ook met anderen over praten. ^[4]

De intentie van vergeving

De intentie van vergeving is waar het om gaat. Je kunt de deur naar vergeving als het ware op een kier zetten. Je hoeft niet vandaag te vergeven en ook niet morgen. Vergeven doe je wanneer jij daar klaar voor bent. Je voelt zelf wel aan wanneer dat het geval is. Franciscus van Assisi zei ooit “het is in het vergeven dat we vergeven.” We kunnen niet lokaliseren wanneer we vergeven of vergeven worden, maar gaandeweg vervallen we in vergeving als een natuurlijke reactie op acceptatie van het leven zoals het is.

Welke gebeurtenis of ervaring heb jij vergeven in jouw leven? En wat heeft het jou uiteindelijk opgeleverd? Ik ben heel benieuwd naar jouw ervaring. Deel het hieronder in het reactieveld, zodat de andere lezers kunnen leren van de stappen die jij hebt gezet. Bedankt alvast!

[1] https://www.filosofie.nl/nl/artikel/32943/wat-is-vergeving.html

[2] https://historicusinspe.weblog.leidenuniv.nl/2011/12/07/de-knieval-van-willy-brandt/

[3] https://www.filosofie.nl/nl/artikel/32945/ten-geleide-vergeving.html

[4] https://visie.eo.nl/2014/11/vergeven-wat-is-het-wel-wat-is-het-niet/