Ik heb stress… Maar wie is ‘Ik’?

Ik heb stress… Maar wie is ‘Ik’?

Stress van de verschillende Ikken? Dat is even (schr)Ikken….. Je hebt toch maar één ik? Het is maar hoe je het bekijkt. Natuurlijk ben je één persoon, maar je hebt wel degelijk verschillende kanten of ‘ikken’ die allemaal hun eigen kijk hebben op wat je doet en meemaakt. Als je de film Inside Out hebt gezien, begrijp je vast wat ik bedoel. Al die ikken hebben hun eigen emoties, behoeften en gedachten, en proberen je op geheel eigen wijze ervan te overtuigen dingen op hun manier te doen.

Het zijn een soort stemmetjes in je hoofd die een innerlijke dialoog met elkaar voeren. De grootste schreeuwer wint meestal. In trainingen zeg ik dan ook vaak: ‘Je bent niet wie je denkt dat je bent, je bent veel meer dan dat.’ Want de gedachte die je dominante ik je influistert, is slechts één manier om ergens naar te kijken. Als je die altijd automatisch zijn zin laat doordrijven, geeft dat stress en raak je uit balans. Erkennen dat je nog meer ikken hebt – dat je andere brillen kunt opzetten – en zelf bepalen naar wie je wilt luisteren, kan de balans weer herstellen.

Het klinkt misschien gek om jezelf te zien als een verzameling ikken met eigen emoties en gedachten, maar het is heel normaal. Laat ik een simpel voorbeeld te geven. Je wekker gaat om half zeven af. Je actieve, verantwoordelijke ik heeft die wekker de avond ervoor gezet en wil dat je meteen opstaat. ‘Eruit nu, je hebt vandaag een hoop te doen!’ Grote kans dat je luie, relaxte ik tegenwerpingen maakt: ‘Joh, blijf nog maar eventjes liggen. Kan best, je hebt gisteren nog zo laat doorgewerkt.’  Naar wie luister jij meestal? Druk jij de sluimerknop in en draai je je nog een keertje om of spring je meteen uit bed?

Pushers, perfectionisten, pleasers en critici hebben vaak het hoogste woord

Sommige delen in jezelf zijn sterker dan anderen. Zo hebben veel mensen een behoorlijk actieve pusher in zich die je voortdurend opjaagt om snel nog even een punt van je to-do-lijst af te werken. Hij kan de kant in jou die verlangt naar rust zo overschreeuwen dat je nauwelijks aan ontspannen of contact met anderen toekomt. ‘Opschieten, je verdoet je tijd!’ roept hij zodra je even achterover gaat zitten. Kun je jee voorstellen hoeveel stress het geeft als zo’n overactieve drammer bijna continu aan het roer staat? Helemaal als hij wordt bijgestaan door de perfectionist in jou die ‘goed genoeg’ niet in zijn woordenboek heeft staan en altijd wil dat je de lat nog wat hoger legt.

Bij anderen heeft de pleaser vaak de regie: de altijd aardige, helpende en conflictvermijdende ik die het anderen graag naar de zin maakt. Niks mis mee, maar als hij je assertieve kant voortdurend het zwijgen oplegt, kom je zelden voor jezelf op en laat je over je grenzen heen gaan. Ook dat geeft veel stress.  We hebben ook allemaal een innerlijke criticus: de ik die voortdurend commentaar op je heeft en nooit tevreden is. Hij zegt dingen als: ‘Dit is niet goed, dat had beter gekund, je ziet er niet uit, doe niet zo stom, doe niet zo onaardig, dat kun je toch niet’ enzovoort. Een ware aanslag op je zelfvertrouwen en eigenwaarde. En zo zijn er nog veel meer ‘ikken’ te omschrijven.

Een bus vol ikken

In de methode Voice Dialogue gebruiken ze hiervoor de metafoor van een bus. Je kunt jezelf zien als een bus vol ikken die zelden dezelfde kant op willen. De meest dominante ikken zitten vooraan in de bus en nemen vaak het stuur over, vooral in stressvolle situaties. Deze primaire ikken ken je het beste. Meer achter in de bus – en soms zelfs in de kofferbak – zitten hun tegenpolen: je ikken die minder vaak op de voorgrond treden. In Voice Dialogue noemen ze dat de verstoten ikken. Zodra ze van zich laten horen, probeert een primaire ik ze direct de mond te snoeren. Die zien hen namelijk als een bedreiging. Logisch.

Een pusher die snel door wil racen naar de plek van bestemming (het afwerken van zijn to-do-lijst), zit immers niet te wachten op een relaxte ik die de bus aan de kant parkeert om even een wandelingetje te maken of op zijn gemak een kopje koffie te drinken. Dat schiet niet op. Er zijn ook ikken waarvan je niet eens weet dat je ze hebt, simpelweg omdat je ze nog nooit hebt aangesproken: je onontwikkelde ikken.  Als je bijvoorbeeld nooit iets met beeldende kunst doet, kom je er misschien nooit achter dat je een hele creatieve ik in je hebt die je veel plezier en voldoening kan opleveren.

Wie heeft nou de regie?

In het ideale geval ben jij de manager van al die ikken en bepaal jij wie de bus mag besturen. Doe je dat niet, dan kun je er zeker van zijn dat automatisch een primaire ik achter het stuur springt. Soms is dat handig. Elke ik heeft namelijk zo zijn kwaliteiten. Als je vlak voor een deadline zit bijvoorbeeld, is het fijn als je pusher het gas erop houdt en voorkomt dat je je laat afleiden door onbenulligheden. Elke ik geeft echter ook problemen als hij te vaak en te veel aan het stuur zit en de behoeften van zijn tegenpool-ik onderdrukt. Dan raak je uit balans en krijg je stressklachten. De rustzoeker of lecvensgenieter in jou helpt je ontspannen na gedane arbeid. Maar ook hij kan voor problemen en disbalans zorgen. Als hij het altijd voor het zeggen heeft, komt er immers niets meer uit je handen.

De regie pakken over je eigen leven – in plaats van je primaire ikken automatisch je doen en laten te laten bepalen – begint bij het besef dat je een hele bus vol ikken hebt. Je bent niet die pusher, pleaser, perfectionist, controleur of zorgeloze sloddervos. Het zijn verschillende delen in jou met zowel positieve als negatieve kwaliteiten. Als je je eigen ikken gaat herkennen wanneer ze het roer overnemen, kun je er makkelijker van een afstandje  naar kijken, zonder jezelf ermee te identificeren. Dan kun je zelf bewust besluiten om meer ruimte te geven aan een verstoten tegenpool-ik. Die kan namelijk voor balans kan zorgen als je primaire ik te dominant aanwezig is en je stress bezorgt.

Je hebt die tegenpool nodig, want hoe kun je van een pleaser verwachten dat hij opeens assertief wordt. Als hij dat zou kunnen, zou hij geen pleaser zijn. Je autonome, zakelijke ik is daarentegen juist heel goed in grenzen stellen. En een impulsieve ik is nu eenmaal niet zo gedisciplineerd. Daar heb je juist je gedisciplineerde analyticus voor nodig.

Veelvoorkomende ikken en hun tegenpolen

Om je wat houvast te geven bij het onderscheiden van je ikken, hier een overzichtje van veelvoorkomende ikken en hun tegenpolen.

de pleaser	de autonome, zakelijke, assertieve ik
de pusher	de rustzoeker, levensgenieter, dromerige ik
de rationele denker, feitelijke analyticus	de voeler, speelse, impulsieve, intuïtieve ik
de ernstige, serieuze, relativeerde	de clown
de ordelijke die zich aan de regels houdt	de rebelse, ondeugende ik
de huismus	de avonturier
de perfectionist	de goed is goed genoeg-ik
de verantwoordelijke zorger	de loslater
de stoere ik	de gevoelige ik
de individualist	de hulpvrager

Welke ik herken jij vaak in jezelf? En welke ik zou wel eens wat vaker aan het stuur mogen zitten?

Een korte oefening om je verstoten ik te ontdekken

Hoe reageer jij meestal in stresssituaties? Ga je meteen op zoek naar oplossingen, werk je keihard door, geef je op, zoek je hulp, doe je alsof het allemaal niet zo erg is, ga je voor iedereen lopen zorgen? Probeer eens het tegenovergestelde gedrag uit. En laat je verstoten ik het nu eens op zijn manier doen.

Zelf bepalen wie aan het stuur zit

Als je weet welke ik in jou vaak aan het stuur zit, ga je hem ook makkelijker herkennen en zien waarin hij je beperkt. Je bent je bewuster van zijn invloed. Besef dat het maar een van je ikken is. Je hoeft niet klakkeloos te doen wat deze ik wil. Je kunt er ook voor kiezen om een andere ik (de verstoten tegenpool) in te zetten als de situatie daarom vraagt. Als jij bewust gaat bepalen wie je het stuur in handen geeft, pak jij de regie over je leven. Dan gebruik je beide kanten in jezelf en geef je bewust sturing aan jezelf. Dat helpt je om in je dagelijkse leven makkelijker in balans te blijven.

Ik beweer niet dat dit eenvoudig is. Je primaire ikken vinden het niet leuk als je ineens niet meer naar ze luistert. Dat geeft spanning. Maar het is absoluut de moeite waard om na te gaan welke delen je in jezelf kunt aanspreken of ontwikkelen om beter met een bepaalde situatie om te gaan. Experimenteer en probeer dingen uit, ook al voelt dat ongemakkelijk. Na verloop van tijd zul je merken dat je dominante ikken wat meer afstand nemen.

Welke ‘ikken’ zijn bij jou dominant aanwezig in je leven en hoe ga je er mee om? Deel jouw ervaring hieronder in het reactieveld.

Of klik op de bovenstaande Social Mediaknoppen om je vrienden te helpen bij het verminderen van stress.