Gehaast? Dit kun je doen om het te voorkomen

Kom je tijd te kort? Dit geeft hoogstwaarschijnlijk een gevoel van haast. De gestreste druk die je dan ervaart, zal wel bekend voor komen. Haast om iets af te krijgen, om een deadline te halen, of in bredere zin, haast om verder in het leven te komen. In deze blog ga ik het hebben over haast. Wat is haast? Waarom hebben we haast en hoe kun je ervoor zorgen dat je jezelf in de haast niet voorbijstreeft?

Je raakt van jezelf verwijderd

Misschien roept het woord ‘haast’ direct bepaalde gevoelens bij je op. Haast wordt vaak geassocieerd met ervaringen van gejaagdheid, onrust of zelfs stress. Er zijn verschillende definities van het begrip en ook komen in onze taal veel spreekwoorden en gezegden voor waarin haast centraal staat. “Haastige spoed is zelden goed” is er zo eentje die we allemaal wel kennen. In het Nederlandse woordenboek wordt haast gedefinieerd als: ‘De drang om iets snel te doen.’[1]

Als je haast hebt, verplaatst de aandacht van jouw handelen zich naar het doel van die handeling. Het voltooien van de actie is het enige wat telt. De aandacht voor de handeling zelf verdwijnt. Wanneer je haast hebt, ben je niet meer in het moment aanwezig. Je raakt dan van jezelf verwijderd en je voelt jezelf minder verbonden met de wereld om je heen en jouw eigen authentieke gevoelens. Het dwingende karakter van haast maakt je onrustig. Het is een merkwaardig fenomeen waar Herman van Veen in de jaren zeventig al een prachtig liedje over schreef:

Opzij, opzij, opzij,
maak plaats, maak plaats, maak plaats,
We hebben ongelofelijke haast.
Opzij, opzij, opzij,
want ik ben haast te laat,
We hebben maar een paar minuten tijd.

Hiermee dreef de zanger de spot met onze neiging zo snel mogelijk door het leven te scheren. Goed dus, om bewust stil te staan bij haast en het destructieve karakter ervan bloot te leggen.

Aandacht: de tegenhanger van haast

Haast is het tegenovergestelde van aandacht. Het woord ‘aandacht’ associeer je doorgaans met ervaringen van concentratie, ijver en ontspanning. Nu wil ik haast niet afserveren als een eenduidig slechte of negatieve eigenschap. Haast heeft ook een functie. Je kunt haast onderbrengen in de categorie onaangename emoties die dienen om jouw eigen grenzen te bewaken. Haast is het broertje van woede en het zusje van schaamte: allemaal beschermingsmechanismen die jou proberen te dienen. Heel nobel, totdat ze de overhand nemen. Dan zijn ze niet meer zo onschuldig.

Soms moet je haast maken om praktische redenen. Je moet de trein halen of je hebt een belangrijke afspraak. Er zijn dingen die haast hebben en dat is prima. Ik heb het in deze blog dan ook niet over onschuldige haast, maar over het soort haast dat je uit de pas doet lopen. Het soort haast dat je doet vergeten om in het moment aanwezig te zijn en om je heen te kijken.

Met haast betaal je een prijs

Je leeft in tamelijk gejaagde tijden. De wereld om je heen verandert snel; in bepaalde opzichten veel sneller dan ooit tevoren. Het aantal visuele prikkels waaraan je op een dag worden blootgesteld, is sterk toegenomen. De beelden die je om de oren vliegen vanaf je telefoon, laptop en tablet vormen een constante stroom van informatie. Als mens kun je per dag maar een beperkt aantal prikkels verwerken, anders stroomt het spreekwoordelijke pannetje over. Wanneer dat gebeurt, ervaar je stress.

Veel mensen kampen tegenwoordig met burn-out en stressklachten als gevolg van haast en vooral het gebrek aan rust, waarmee die haast zou moeten worden afgewisseld. Haastige mensen weten na verloop van tijd niet meer hoe het voelt om te ontspannen en raken de behoefte aan momenten van rust ook kwijt. Als haast een manier van leven wordt, dan neem je een groot gezondheidsrisico. Geen mens kan een leven lang haast hebben zonder daar vroeg of laat de prijs voor te betalen.

Leven op milde uitputting

Wie in haast leeft, leeft op milde uitputting, op adrenaline. Deze manier van leven heeft een korte houdbaarheidsdatum. Gelukkig is je lichaam een krachtig instrument dat bij een teveel aan haast en een tekort aan ontspanning op de rem zal gaan staan. Het lichaam is koppiger dan de koppigste snelheidsduivel. Klachten die ontstaan, variëren van hartkloppingen, rugpijn, slecht zien, zweetaanvallen, slecht slapen, tergende moeheid tot hyperventilatie en paniekaanvallen. Ben je bewust van de gevolgen van chronische haast. Een burn-out vraagt om een lange herstelperiode. Dat kun je voor zijn door je vaart te minderen. Het zal je veel tijd opleveren.

Haast als cultureel verschijnsel

Hoewel je rationeel wel weet dat haastig zijn jou niet direct een dienst bewijst, houd je het toch goed vol om deze eigenschap te cultiveren. Dat komt omdat jouw neiging tot haast voor een deel ook cultureel wordt bepaald. Haast wordt in de westerse maatschappij niet zelden juist gelijkgesteld aan ijver en hard werken: het wordt gezien als een positieve eigenschap. ‘Hij heeft haast, dus hij zal wel hard werken!’ Bewust of onbewust waardeer je de haast in anderen.

Er is verschil met onze zuiderburen

In de meer zuidelijke landen als Portugal, Spanje en Italië wordt rust nemen juist gecultiveerd. Mensen berusten als ze in de rij staan te wachten. Ze nemen de tijd om een praatje met elkaar te maken. Ze slapen in de middag en hebben daar zelfs een woord voor: siësta. Ze plannen letterlijk meer tijd in om te ontspannen. De maatschappij in deze culturen is anders ingericht waardoor het sociaal aanvaardbaar is en zelfs vanzelfsprekend is om rust te nemen.

Het ethos van hard werken

Zuidelijke culturen laten al met al een minder gehaaste houding zien ten opzichte van het leven van alle dag. Het woord ‘traquilo’ wordt er veel vaker gebezigd dan in onze westerse maatschappij waar hard werken, op tijd zijn en punctualiteit hoog in het vaandel staan. Nederlanders en Belgen gaan tot op zekere hoogte nog altijd gebukt onder het Christelijke ethos waarin plezier maken ondergeschikt is aan hard werken.

Er moet in onze landen wel een beetje geleden worden voordat je jezelf op wat ontspanning mag trakteren, en ‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg.’ Je wil door onze omgeving beslist niet als ‘lui’ worden bestempeld. Dat risico denk je te lopen als je niet de nodige haast aan de dag legt. Let maar eens op hoe vaak mensen met subtiele trots aangeven ‘heel erg druk te zijn’ of ‘heel veel haast te hebben.’ We zeggen in Nederland en België graag dat we haast hebben en niet dat we de hele dag lekker niks hebben gedaan. Een hele andere mentaliteit dan de joie de vivre en tranquilamente van onze zuiderburen.

Kan het gras nog groener?

De inrichting van onze huidige maatschappij levert een belangrijke bijdrage aan onze haast om haast te maken. Ik heb het hier over de effecten van de zichtbaarheid van jouw sociale omgeving. In veel gevallen presenteer jij jezelf tegenwoordig online door middel van een social media profiel; een relatief jonge ontwikkeling met enorme sociaal-maatschappelijke gevolgen. Vroeger was het enkel de buurman die groener gras in de tuin had liggen waar je met enige nijd naar kon kijken. Tegenwoordig is dat gras een uitgestrekt landschap waarvan je het begin en het eind met het blote oog niet meer kunt zien.

Jezelf vergelijken met anderen is een van de belangrijkste oorzaken van jouw driftige haast en toch doe je het de hele dag, bewust of onbewust. Sociale media geven dikwijls een vertekend beeld van de werkelijkheid. Je presenteert jezelf online graag als een geslaagd individu: klinkende wijnglazen, breed lachende vrienden, parelwitte stranden, olijke kinderkamers en spetterende huwelijksfoto’s. Je accentueert gelukkige momenten. Daar steken je dagelijkse beslommeringen pover bij af.

Vergelijken leidt tot zelfvervreemding

De rauwe randjes van je bestaan laat je online graag achterwege. Daar is ook niets mis mee, maar zie de betrekkelijkheid er wel van in. Houd jouw eigen levensdoelen voor ogen. Die zijn voor iedereen verschillend. Streven naar een leven dat gebaseerd is op een geslaagd Facebook profiel van iemand anders, is sterk af te raden. Het zorgt voor de haast om een ander leven te leiden dan dat van jezelf en doet een flinke duit in het zakje van de zelfvervreemding die chronische haast veroorzaakt.

“Schildpadden kunnen meer over de weg vertellen dan hazen.”[2]

Kahlil Gibran

Stress- en burn-out klachten door haast

Haast is in de meeste gevallen contraproductief. Je gaat er niet sneller door, maar langzamer. Ga maar eens proberen zo snel mogelijk de krant te lezen, of een boek. Je krijgt er weinig van mee. Dat maakt dat de schoonheid van het mooiste detail langs je heen gaat. Zo gaat dat bij het lezen van een boek, maar ook bij de ervaring van het leven zelf. Haast maakt dat je sneller wilt gaan dan je natuurlijke tempo. Het leidt tot het maken van de verkeerde keuzes en op den duur – in een hardnekkig geval – tot een leven dat niet bij je past.

Wanneer je al jaren in haast hebt geleefd, moet je vaak achteraf bekennen dat je het gevoel had achter glas te leven, afgesneden van de wereld die je zelf had gecreëerd. Een eenzaam bestaan waar je niet naar zou moeten streven. Op tijd ontspannen en zorgen dat je op de rem gaat staan als er te veel van je wordt gevraagd, voordat je lichaam dat doet, is noodzakelijk om een gezond en gelukkig leven te leiden.

Kan haast je ook dienen?

Haastige spoed is dus maar zelden goed. Dat is nu wel duidelijk. Maar kan haast je ook dienen? Deze vraag dwingt je om terug te gaan naar het oorspronkelijke, onschuldige karakter van haast waar ik het eerder in de deze blog over had, namelijk haast als natuurlijk beschermingsmechanisme.

Soms kan een beetje gezonde gejaagdheid en haast ervoor zorgen dat je in actie komt wanneer dat nodig is. Wanneer je niet van jezelf verwijderd bent, ervaar je haast op momenten dat er gehandeld moet worden. Het kan aanzetten tot een mentaliteit van aanpakken in tijden waarin dat nodig is.

Ben je niet tevreden met je baan, je relatie of de plek waar je woont? Dan kan haast je dienen om weg te komen uit die situatie. Haast krijgt dan weer zijn natuurlijke functie terug als bewaker van je grenzen en kan de weg vrijmaken naar een situatie die beter bij je past. Haast komt in zo’n geval voort uit gezonde levenslust en enthousiasme om een leven te leiden waarin je jouw volle potentie benut. Gepaste haast kan je dus beslist van dienst zijn als je het herkent voor wat het is en je er niet door laat leiden.

Herken je de relatie tussen haast en het risico op stress en burn-out? Laat hieronder in het reactieveld weten wat jij eraan doet om de rust te bewaren. De overige lezers zullen je er dankbaar voor zijn! Of deel deze blog via de social media knoppen. Dat is een mooie manier om jouw betrokkenheid met je vrienden te laten zien.

[1] http://www.encyclo.nl/begrip/haast

[2] http://wijzespreuken.com/haast/