Kiezen tussen verstand en gevoel: wie heeft gelijk?

Kennis is macht. Je denkt misschien dat een hoop verstand de garantie is voor een gelukkig leven. In onze westerse maatschappij lijkt ratio een zogezegd cooler imago te hebben dan gevoel. Ratio staat voor mannelijk en berekenend. Gevoel staat voor vrouwelijk, passioneel en emotioneel. Even een retorische vraag: “Heb jij weleens ruzie gehad met een partner of familielid?” Klinkt het verwijt: “Stel je niet zo aan” of “Doe niet zo irrationeel” je bekend in de oren? In deze blog alles over waarom gevoel belangrijker is dan je misschien denkt (dat was een woordgrapje) en hoe je gevoel en ratio beter kunt laten samenwerken.

Verstand en gevoel; de eeuwige strijd

Gevoelens (vooral de negatieve) kunnen je leven knap lastig maken. Ze staan het gebruik van je ‘gezonde’ verstand behoorlijk in de weg. Zo vergeleek de Griekse filosoof Plato ratio en gevoel met twee paarden die een koets (jij) in twee tegenovergestelde richtingen trekken. Volgens Plato was gevoel ondergeschikt aan ratio en kon de mens alleen gelukkig zijn als hij luisterde naar zijn verstand.

Emoties kunnen je zeker keuzes doen maken die goed voelen op een specifiek moment, maar waar je later spijt van hebt. Het toegeven aan een korte termijn doelen of impulsen kan jouw lange termijn doelen in gevaar brengen. Misschien voelt het ontzettend goed om toe te geven aan de woede en irritatie die een collega bij je oproept. Maar over het algemeen is het niet verstandig (daar heb je hem weer) om aan een dergelijk impuls toe te geven. Het zou weleens nare gevolgen kunnen hebben voor je carrière. Iets doen wat je eigenlijk niet wilt doen is één van de kenmerken van irrationaliteit. Je zou dus kunnen stellen dat emoties je irrationeel maken.

Ken je de film The Bridges of Madison County met Meryl Streep? In deze film speelt Meryl een huismoeder die, wanneer haar man en kinderen op vakantie zijn, hartstochtelijk verliefd wordt op een fotograaf (gespeeld door Clint Eastwood). Na een zinderende romance moet ze kiezen tussen haar man en Clint. De scene waarin ze deze beslissing neemt is hartverscheurend. Uiteindelijk kiest ze voor haar gezin. Een tamelijk theatraal voorbeeld, maar situaties zoals deze komen wel degelijk voor in het echte leven, en zeker niet zelden. Misschien dat je zelf ook wel iets soortgelijks hebt meegemaakt. In Meryl’s geval leek het hoofd het van het hart te winnen; ratio won van gevoel.

Waarom verstand niet ‘gezond’ is zonder gevoel

Toch was de beslissing van Meryl niet alleen maar gebaseerd op haar verstand. Je zou ook kunnen denken dat haar verantwoordelijkheidsgevoel naar haar gezin toe nu eenmaal sterker was dan haar verliefdheid. Als ze helemaal geen gevoel had gehad, niet voor Clint en niet voor haar gezin, zou ze misschien wel een heel andere keuze hebben gemaakt. Eentje die van haar leven wellicht een puinhoop zou hebben gemaakt.

De bekende neurobioloog Antonio Damasio bestudeerde mensen waarvan het gedeelte van de hersenen (de amygdala) dat emoties opwekt, beschadigd was.^[1] Hij ontdekte dat hun vermogen om beslissingen te nemen eveneens beschadigd was. Ze konden wel de beslissingen beschrijven die ze moesten nemen, maar ze konden geen daadwerkelijk besluit nemen. Er waren net zo veel voors als tegens en dat leidde ertoe dat ze de knoop nooit konden doorhakken.

Hoewel dit op zijn minst vervelend voor ze was, zou het op zijn ergst kunnen leiden tot crimineel gedrag. Als iemand zich niet slecht voelt over liegen of stelen bijvoorbeeld, kan de barrière daarvoor vele malen kleiner worden. Je zou dus de conclusie kunnen trekken dat het vermogen om emoties te kunnen ervaren essentieel is voor besluitvorming, zowel voor het individu als de maatschappij.

De kracht van ons gevoel

Damasio stelt daarnaast dat jouw gevoel rationele besluitvorming niet hindert, maar dat het er juist door gedreven wordt. Op zich is dit logisch. Emotie is afgeleid van het Latijnse woord emovere, wat ‘doen bewegen’ betekent. Emoties vertellen je waar je wel en niet naar toe wilt. Emoties vertellen je wat je belangrijk vindt en waar je waarde aan hecht.

Als je een besluit moeten nemen waarbij je rationeel de opties tegen elkaar kunt afwegen, dan kies je de optie waarvan je het beste resultaat verwacht. Maar vaak gaat besluitvorming gepaard met verwarring, tegenstrijdige gevoelens en een intern conflict. Als het niet duidelijk is welke optie het beste voor je is, is jouw ratio machteloos. Op dit soort momenten neemt jouw gevoel het over.

Kortom: Emoties helpen je om de informatie te ordenen die op je af komt. Met je gevoel kan je prioriteit geven aan dingen en bepaal je welke informatie je relevant en overtuigend vindt.

Wat je kunt leren van (negatieve) emoties

Natuurlijk kunnen emoties behoorlijk chaotisch en onvoorspelbaar zijn, met name als je moeite hebt met het reguleren van emoties. Toch kunnen ze net als ratio ordenend werken. Elke emotie heeft namelijk zijn eigen boodschap. Boosheid vertelt je dat je jezelf moet beschermen of dat er iets in de weg staat van wat je wilt. Teleurstelling vertelt je dat de realiteit niet overeenkomt met je verwachtingen. Eenzaamheid vertelt je dat je misschien moet werken aan de liefde voor jezelf.

Dit kun je ook op iemand anders toepassen. Je partner, je vrienden of je familie. Zeker als je zelf niet zo emotioneel bent aangelegd, helpt dit om de ander te begrijpen. Negatieve emoties bieden dus de mogelijkheid om jezelf te leren kennen, je behoeften beter te begrijpen en daarmee dichter bij elkaar (of jezelf) te komen.

Maar hoe reguleer je die negatieve emoties beter?

Laten we eerlijk zijn. Het is niet eenvoudig om negatieve emoties te ervaren. Zeker wanneer je je ook nog eens rot voelt over het feit dat je je rot voelt. Wanneer je bijvoorbeeld jaloers bent, nerveus of onzeker, kun je je dubbel zo slecht voelen omdat je boos bent op jezelf, juist omdat je je zo voelt. emoties zijn soms dusdanig pijnlijk dat we ze simpelweg niet willen voelen. Het volgende instinct is dan het verdringen of wegstoppen van die emoties.

Wanneer je negatieve gevoelens vermijdt, verdringt of ze niet wilt begrijpen, duurt het veel langer voordat ze verdwijnen. Hoe meer ruimte je aan ze geeft, hoe sneller ze weer weg zijn. Het is daarom beter om te erkennen, te respecteren en te accepteren wat je voelt. Dit is de eerste stap naar emotionele zelfregulatie, wat je helpt om betere beslissingen te maken. Hieronder volgen een aantal manieren om meer controle over je gevoelens te krijgen en daarmee je besluitvormingsproces te verbeteren.

1. Wanneer je merkt dat je emotioneel bent, ga het dan niet uit de weg. Als je gewend bent om je emoties te vermijden, stop dan met je vermijdingsgedrag. Dat betekent dat je geen toevlucht meer zoekt in alcohol, drugs, eten of pijnstillers.
2. Zoek een uitlaatklep voor je emoties. Als je boos bent, ga sporten of boxen. Als je verdrietig bent, laat je tranen dan gewoon stromen.
3. Maak er een gewoonte van om in te checken bij jezelf en hoe je je voelt gedurende de dag. Misschien ben je blij wanneer een vriend/in je opbelt, geïrriteerd wanneer je in de file staat, verveeld wanneer je in de rij van de kassa staat of ontspannen wanneer je naar je favoriete muziek luistert. Merk simpelweg op wat voor emotie je voelt en benoem die emotie dan. Als je merkt dat elke emotie komt en gaat, maakt dat het makkelijker om ze te accepteren.
4. Geef elke emotie een cijfer van 1-10. Hoe sterker, hoe hoger het cijfer.
5. Schrijf je gevoelens op of deel je gevoelens met de mensen om je heen, je vrienden, je partner, je familie. Of zoek een therapeut of coach om mee te praten. Dit is een goede manier om bewuster van je gevoelens te worden en ze beter onder woorden te leren brengen.

Meditatie oefening voor emotionele zelfregulatie

Meditatie is één van de meest effectieve manieren om beter met gevoelens om te leren gaan. Dit is een oefening die je thuis kunt doen, maar je kunt ook naar een yogales gaan voor meer begeleiding.

• Ga in een comfortabele houding zitten. Houd je rug recht en leun niet tegen iets aan. Eventueel kun je op een kruk zitten als je last hebt van je knieën.
• Denk nu aan iets vervelends in je leven. Om te beginnen kun je beter aan iets niet al te zwaars denken.
• Herken nu de neiging om het weg te drukken en naar afleiding te zoeken. Misschien dat je wilt stoppen met mediteren, maar probeer om nog even te blijven zitten.
• Neem nu diep adem door je neus en adem weer volledig uit je neus. Probeer je inademing helemaal naar beneden naar je buik te ‘begeleiden’ met je gedachten. Laat je buik opzwellen als een ballon. Wanneer je uitademt doe je dat bewust.
• Stel jezelf nu voor dat je omgeven bent met een helende energie. Je kunt denken aan iemand die je liefhebt, en bedenken dat diegene je op dit moment beschermt.
• Denk nu weer aan de pijnlijke situatie. En stel jezelf voor dat de helende energie je troost, liefde aan je geeft en “Het komt goed, je doet het goed, je bent geliefd en genoeg en we komen hier samen doorheen” tegen je zegt.
• Elke keer als je merkt dat je afleiding zoekt, probeer je te ontspannen en de helende energie voor je te halen. Op die manier train je je amygdala om zelfs bij negatieve emoties een signaal naar je sympathisch zenuwstelsel te sturen dat je lichaam mag relaxen.

Geen strijd, maar een samenspel

Wanneer je weet hoe je je emoties beter kunt reguleren en laat samenwerken met je verstand, heb je de sleutel tot geluk in handen. Ratio en gevoel zijn dus absoluut geen tegenstanders. Het gaat er niet om welke beter is. Ratio en gevoel zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en werken het beste samen.

Hoe ga je zelf om met de ‘strijd’ tussen Ratio en Gevoel? Deel jouw ervaringen hieronder in het reactieveld. De andere bloglezers zullen je er dankbaar voor zijn.

^[1] https://www.technologyreview.com/s/528151/the-importance-of-feelings/