Omgaan met paniek(aanvallen) in 5 stappen
Omgaan met paniek in 5 stappen
Er is paniek. Aandelenbeurzen storten in elkaar, mensen hamsteren de supermarkten leeg. Maar de grootste paniek is natuurlijk voor het coronavirus zelf en de lockdown van complete steden. Daarom willen we het in deze blog hebben over hoe je omgaat met paniek.
Als ondernemer krijg je meerdere malen in je leven en je onderneming te maken met paniek. Nu is ook zo’n moment. Iedereen heeft het er de afgelopen weken over: hoe moet je hiermee omgaan. Er is een tweedeling. De ene helft vindt het allemaal onzin en de andere helft is extreem in de kramp geschoten. Maar weinig mensen zitten ertussenin.
Het is interessant om te zien hoe alles zich de laatste tijd heeft ontwikkeld. Complete steden zijn afgesloten, heel Italië is afgesloten en Amerika gooit de grenzen dicht, zoals Trump dat altijd al wilde en nu officieel mag doen. De Nederlandse regering vraagt ons om zoveel mogelijk thuis te blijven en afstand te houden.
Hoe reëel is de paniek?
Je ziet dat sommige mensen zich in eerste instantie totaal geen zorgen maakten om het coronavirus. Veel van deze mensen zijn inmiddels bijgedraaid en beginnen toch in lichte of zelfs vrij reële paniek te raken. Deze mensen staan ineens ook in de rij bij de supermarkt om dingen te kopen die ze in normaal niet hadden gekocht en ook niet nodig hebben.
Je ziet het overal om je heen: er is paniek. Gelukkig zijn er manieren om goed om te gaan met de paniek en met name om er geen last van te hoeven hebben. Laten we nog even bij het voorbeeld van het hamsteren blijven. Het is interessant om te zien hoe reëel de angsten van mensen zijn en hoe reëel mensen die paniek voor zichzelf ervaren.
Er is geen enkele indicatie dat de supermarkten dichtgaan. Mark Rutte heeft zelfs letterlijk gezegd dat de supermarkten open blijven. Heel Italië is dicht, maar de supermarkten zijn nog steeds open. Er is ook geen indicatie dat er straks geen boodschappen meer in de supermarkten liggen. En toch zijn mensen nu veel meer spullen aan het kopen dan ze normaal zouden kopen, omdat ze bang zijn dat ze straks niet meer te koop zouden zijn. Het wordt zo een self fulfilling prophecy, want als iedereen nu massaal wc-papier koopt, dan ligt er inderdaad geen wc-papier meer in de winkels.
De paniek die veel mensen hebben is nergens op gebaseerd. Het komt voort uit wat ze verwachten dat er gaat gebeuren. Maar je weet nog helemaal niet wat er gaat gebeuren. Het lijkt dat mensen verwachten dat ze straks bepaalde producten niet meer kunnen kopen. Dat is een soort fantasie die ze hebben.
Wat deze mensen niet kunnen verzinnen, is dat het helemaal niet reëel is dat de supermarkten straks leeg zijn. Stel nu dat er straks helemaal nergens in het land meer eten te koop is. Dan hebben miljoenen Nederlanders hetzelfde probleem en sterven honderdduizenden mensen een hongerdood. Dat is veel erger dan het virus waar we ons tegen proberen te beschermen. Het is daarom helemaal geen reëel scenario dat je voor een dergelijk probleem komen te staan. Toch kunnen mensen dat niet verzinnen, maar het idee dat ze straks geen eten meer kunnen kopen, dat kunnen ze wel verzinnen.
Ons oerbrein als schuldige voor paniek
Ons oerbrein is nog altijd heel sterk aanwezig. Zeker in dit soort situaties. Mensen hebben angst om de controle te verliezen en zijn bang voor een tekort. Het hele hamsteren heeft helemaal niets met het coronavirus te maken. Het is iets wat onbekend is en waar mensen geen grip op hebben. Daardoor raakt ons oerbrein in paniek.
Van alle dingen waar je bang voor bent, komt 80% niet uit. Kijk eens terug in je leven naar waar je allemaal bang voor bent geweest. Soms zijn het hele simpele dingen, bijvoorbeeld dat je bang was dt je ergens te laat kwam. Meestal was je dan toch net op tijd. Of je bent bang dat je geen geld meer hebt. En dan bleek er vaak toch nog wel ergens een potje te zijn. Of je bent bang dat iemand kwaad op je is. Ook dat blijkt uiteindelijk ontzettend mee te vallen. Op de een of andere manier willen we toch maar niet accepteren dat de meeste dingen waar we bang voor zijn, niet uitkomen.
Wat als?
We gaan handelen vooral op basis van dat stemmetje dat zegt: “Ja, maar 20% komt nog wel uit.” De ‘wat als’. Het is een beetje het verschil tussen piekeren en fantaseren. Daar heb je ook mee te maken in de fase voorafgaand aan een burn-out.
Stel, het gaat even helemaal niet goed met je bedrijf. Als je kijkt naar alle tijd dat je bezig bent, is de tijd dat het niet goed gaat waarschijnlijk heel kort. Toch kun je hierdoor enorm gaan piekeren en blijven denken: ‘wat als’. In je gedachten wordt het een serie dominostenen die achter elkaar omvalt. Je verzint hoeveel geld je nu op de rekening hebt en welke kosten er allemaal nog komen. Hier komen vervolgens de wat als-scenario’s bij. Wat als het straks tegenvalt? Wat als dat er ook nog bij komt? Wat als ik een onvoorziene kostenpost van de belastingdienst krijg? Die scenario’s worden heel reëel. Dat is piekeren, je fantaseert jezelf dan de verkeerde kant op.
Met corona werkt dat ook zo. Mensen bedenken zich: wat als er straks inderdaad niets meer te eten te koop is. Dan kan ik niet meer eten en dan ga ik dood. Daarom ben ik nu in paniek. Maar je kunt ook de goede kant op fantaseren, waarin je zegt: als dit meevalt, dan valt dat misschien ook wel mee en dan gaat dit misschien ook wel op. Zo fantaseer je jezelf juist naar een miljoenenbedrijf. Met het coronavirus kun je fantaseren dat straks alles weer goed en wel is en we er beter uitkomen dan dat we er voor het virus voor stonden.
Waar komt onze paniek vandaan?
Wat triggert nu precies dat we die negatieve kant op gaan? Dat heeft te maken met het deel in je hersenen dat er ook voor gezorgd heeft dat wij nu op deze planeet rondlopen. Ons oerbrein denkt maar aan één ding: het in stand houden van de soort. Dat is nog altijd een van de belangrijkste dingen die we als zoogdieren te doen hebben.
Die instandhouding is zo belangrijk voor ons, dat we altijd alert zijn op gevaar. Wat zou die instandhouding in gevaar kunnen brengen? Daarom is 70% van onze gedachten negatief gericht. We houden ons voornamelijk bezig met wat er mogelijk allemaal mis zou kunnen gaan. En die gedachten zijn ook in een crisis als die waar we nu in zitten heel actief.
Alle patronen die mensen hebben, komen nu aan de oppervlakte. Je ziet nu welke mensen als eerste in paniek zijn. Wie zijn de doemdenkers? Wie zijn nonchalant en wie staan er vooraan in de rij om te gaan hamsteren? Wie wilde er in eerste instantie niet gaan hamsteren, maar gaat dat nu wel doen, omdat iedereen het doet?
Wat interessant is in een situatie als deze, is dat je plots het egocentrisme bij mensen gaat zien. Mensen denken vaak dat ze meer voor een ander doen dan voor zichzelf. En dat is ook zo, zolang ze zelf maar veilig zijn. In de kern is een menselijk brein egocentrisch. Je denkt in de eerste plaats aan wat goed is voor jezelf.
Dat is iets wat je met het hamsteren letterlijk ziet. Je staat voor een schap met paracetamol en denkt: ‘Oh er staan hier 10 doosjes paracetamol. Ik ben niet ziek en heb ook geen klachten. Maar stel je voor dat ik ziek word. Ik neem er voor de zekerheid toch maar even 5 mee.’ Je houdt er dan geen rekening mee dat er na jou misschien nog wel 30 mensen komen die wel ziek zijn en die paracetamol wel vandaag nodig hebben.
Omgaan met paniek in vijf stappen
Het is een wonderlijk fenomeen hoe snel iets kan omdraaien en hoe kwetsbaar we ook zijn. Nu je weet waar de paniek precies vandaan komt, is het zaak om er ook iets aan te gaan doen. Op basis van de volgende 5 O’s kun je beter leren omgaan met de paniek die je misschien voelt.
Omarmen
Het eerste wat je moet doen op het moment dat er paniek is, is deze paniek omarmen. Erken dat het er is. Het is onmogelijk om allerlei spanningsklachten in je lichaam te hebben en vervolgens te zeggen dat er niets met je aan de hand is. Accepteer het.
Dit is het eerste wat je moet doen op het moment dat er paniek is. Je moet ook erkennen dat het er is. Je kunt niet allerlei spanningsklachten in je lichaam hebben en vervolgens zeggen Een van de dingen die je nodig hebt, zeker in dit soort situaties, is energie. Als je die energie aanwendt om steeds maar te vechten, vluchten, bevriezen of steun te gaan zoeken, dan blijft er geen energie meer over voor de echt belangrijke dingen. Als je accepteert dat je bang bent, dan houd je in ieder geval energie over die je kunt gebruiken voor andere dingen. Als je bang bent, zeg het dan gewoon. Je hebt er niets aan om stoer te gaan doen, terwijl je je helemaal niet zo voelt.
Dat is het mooie aan deze situatie. Alle patronen worden zichtbaar. Alles wat normaal maar een beetje onder het tafelkleed werd geveegd, dat komt nu keihard naar boven. Alles wat niet meer klopt in de manier waarop je je gedragen hebt of wat er scheef zit in de maatschappij. Alle haarscheurtjes die er zaten worden nu zichtbaar.
Observeren
De tweede stap is je angst observeren. Het leuke aan observeren, is dat je je gedachten gewoon op afstand kunt bekijken. Bekijk eens bij jezelf wat er nu gebeurt. Is er paniek en hoe groot is die paniek dan? Hoe reëel is die paniek? Hoeveel komt er uit jezelf en wat komt er van anderen? Is er een soort collectieve paniek en wil je daar een onderdeel van zijn of niet? Neem afstand en week je zo langzaam maar zeker los van die paniek.
Overtuigen
De volgende stap is om jezelf te overtuigen dat het eigenlijk wel mee valt. Realiseer jezelf dat je niet in een levensbedreigende situatie zit. Wat de media ook zegt en wat de omgeving ook zegt of wat de krantenkoppen ook schreeuwen. Hoe reëel is het dat jij uiteindelijk doodgaat aan dit virus?
Misschien is het wel even een goede disclaimer dat wij over dit alles wat luchtiger kunnen doen, omdat wij zelf niet ziek zijn en ook niemand kennen die ziek zijn. Er zijn wel een hoop mensen die zich oprecht zorgen maken, omdat ze zelf of iemand in hun familie een slechte gezondheid heeft. Of die het virus daadwerkelijk niet moet hebben, omdat het dan levensbedreigend wordt. Het is dan begrijpelijk dat je het niet zo leuk vindt als heel veel mensen daar luchtig over doen.
Maar als je naar de cijfers kijkt, dan lijkt het vooralsnog dat 98% van de mensen die het virus krijgt er gewoon van herstelt en de meeste mensen die het hebben niet eens weten dat ze het hebben. Het aantal besmettingen is waarschijnlijk veel hoger dan officieel is gemeld, maar het aantal doden is wel letterlijk wat er is gemeld. Daaraan zie je toch dat het voor mensen zoals jij en ik geen reden tot paniek is, zelfs niet om het virus te krijgen. Wij zijn ook niet bang dat we griep krijgen of een voedselvergiftiging. Het is niet leuk, maar we gaan er ook niet dood aan.
Er heerst niet alleen paniek rondom het virus, maar ook op de beurs. De afgelopen week was het echt een bloedbad. Een portefeuille knalt zo met 20%-30% op een dag omlaag. Je zou geneigd zijn om te denken dat mensen alleen beleggen met geld dat ze in principe niet nodig hebben. Op het moment dat je daar 30% van verliest, zou je niet meteen geneigd zijn om alles te gaan verkopen. Maar toch is dat wel wat iedereen doet.
Iemand is 30% verloren en gaat alles verkopen, omdat hij niet nog eens 30% wil verliezen. Daar zie je ook weer die verliesaversie die veel mensen hebben. We willen ons verlies zoveel mogelijk beperken en gaan liever voor behoud, dan voor de potentie om te winnen. Dat is vergelijkbaar met de levensbedreigende situatie. Als je iemand objectief vraagt of het op zijn leven echt heel veel impact gaan maken als die aandelen nog een keer minder waard worden? Dat is natuurlijk niet zo. Maar toch kunnen veel mensen zich daar niet los van maken. Die grijpen in en stagneren het, zodat het in ieder geval niet verder achteruit kan gaan.
Oefenen
Wat kun je nu doen om jezelf rustig te krijgen en rustig te houden? Iedereen heeft zo zijn eigen voorkeur. Misschien kun je mediteren of ademhalingsoefeningen doen. Wandelen in de natuur, naar muziek luisteren, jezelf omringen met mensen die positief zijn. Kies voor iets wat bij jou past.
Wat je in ieder geval niet moet doen, is jezelf omringen met mensen die ontzettend bang zijn. En al helemaal niet als je daar gevoelig voor bent. Oefen daarom vooral met mensen die een reëel en positief beeld van de wereld hebben.
Er zijn mensen die zich vanwege hun gezondheidssituatie zorgen moeten maken. Het is niet zo dat je alle adviezen in de wind moet slaan. Je moet er ook je verlies in nemen. Je bent onderdeel van de maatschappij en daarom houd je je aan de regels. Maar als je dat eenmaal gedaan hebt, wat blijft er dan over? Alleen jezelf. Je kunt voor jezelf oefenen op een manier waar jij rust van krijgt. Dat kan zijn met buikademhaling, maar bijvoorbeeld ook door te gaan sporten.
We hebben het hier over het coronavirus, maar dit alles geldt natuurlijk voor omgaan met paniek in het algemeen. Financiële stress zorgt bijvoorbeeld ook voor paniek. Het gaat uiteindelijk om verwachtingen. Je bent bang dat er iets gaat gebeuren, wat feitelijk nog niet gebeurd is. Het is dus in zekere zin altijd fictief.
Om jezelf rustig te krijgen, kan het ook heel goed werken uit te zoomen. Je kunt nu direct niet de situatie veranderen, maar je kunt wel veranderen hoe je met die situatie omgaat. Als de regering vanwege het coronavirus besluit dat jij je winkel moet dichtdoen, dan kun jij daar niets aan doen. Dat is heel zuur en dat kan misschien je faillissement betekenen.
Aan die eerste situatie kun je niets veranderen, behalve hoe je ermee omgaat. Dan wordt het zaak om te gaan uitzoomen. Wat is het ergst mogelijke scenario dat er kan gebeuren en op welke termijn gaat dat gebeuren? Als je daar lang genoeg op doordenkt, da zul je zien dat je dan vaak al een beetje een uitgezoomd beeld krijgt. Dat misschien het ergst mogelijke scenario dat jij voor ogen hebt helemaal niet reëel is. Op het moment dat je je realiseert, dat het niet reëel is, dan wordt het een stuk rustiger voor jezelf.
Ok
Je bent veilig, wat er ook gebeurt in de buitenwereld. Blijf in het oog van de storm. Middenin zo’n orkaan, daar is het stil. Blijf daar. Want waarom zou je daar uitgaan. Waarom zou je steeds meegaan met de turbulentie in je buitenwereld? Er wordt voor je gezorgd, hoe dan ook. Je woont in een van de meest gelukkige landen ter wereld, waarin alles op orde is. Daarmee mag je jezelf gelukkig prijzen. Als je dat steeds meer toe kunt laten, dat je oké bent. Je bent veilig, je kunt veilig gesteld worden en als je niet veilig bent, dan kunnen andere mensen ervoor zorgen dat je veilig bent. Als je dat kunt toelaten voor jezelf, dan wordt het vanzelf wat rustiger. Blijf in het oog van de storm totdat de storm is uitgeraasd. We weten één ding zeker: dit gaat een keer over.
Bij het coronavirus is dat het meest duidelijk. Je ziet de maatregelen en je ziet de paniek. En de paniek ziet hem vooral in het hamsteren, het thuisblijven en alle problemen die daaruit ontstaan. Op dit moment is de paniek eigenlijk een groter probleem dan het feitelijke virus. De grootste impact op de economie maakt niet het virus, maar de quarantaine die we doen om het virus te beperken. Op dit moment is het medicijn voor de meeste mensen erger dan de kwaal. Zeker omdat de meeste mensen niet besmet zijn, maar wel geconfronteerd worden met de nadelen van de remedie. Dat vergroot het uit.
Dat zie je op de beurs ook. Objectief gezien is er nog niets aan de hand. Maar je weet dat wat de aandelen een maand geleden waard waren, dat ze dat ooit – misschien over een half jaar, een jaar of 10 jaar – maar ze gaan ooit net zoveel waard worden als dat ze waren. Er zijn ongetwijfeld een keer een bedrijf failliet gaan of een bedrijf zijn dat niet zijn oude waarde haalt, maar als je nu de helft van je vermogen bent verloren, dan ben je dat geld pas kwijt als je het verkoopt.
Als je in het oog van de storm blijft zitten en het herstelt zich uiteindelijk weer, dan is er geen directe paniek. Als jij je gedrag gaat aanpassen op basis van paniek, dan ga je zien dat het medicijn erger is dan de kwaal. Als jij je aandelen met verlies verkoopt, dan is dat medicijn erger dan de kwaal die je had.
Soms moet je het gewoon even uitzitten. Angst is een slechte raadgever. Wat ga je doen? Ga je vanaf nu dingen doen vanuit vertrouwen in een ander, hoe ga je ermee om?
